Onderzoek

GR18 in het nieuws | Amsterdam

Het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek voerde onderzoek uit naar de gemeenteraadsverkiezingen van 21 maart 2018. Negen gemeenten werden onderzocht, van Amsterdam tot Smallingerland, waarbij we keken naar nieuwsgebruik, nieuwsaanbod en stemgedrag. Het onderzoek geeft inzicht in de rol die lokale media spelen bij de verkiezingen, hoe lokaal nieuws wordt geconsumeerd en in hoeverre media(gebruik) van invloed is op stemgedrag. Het onderzoek is uitgevoerd in samenwerking met LJS Nieuwsmonitor, Vrije Universiteit Amsterdam en Hogeschool Windesheim.

Profiel gemeente Amsterdam

Amsterdam is waarschijnlijk de meest besproken gemeente van deze verkiezingen. Niet alleen omdat het de hoofdstad is, maar ook vanwege een opvallende nieuwe deelnemer: het Forum voor Democratie (FvD). Door alle aandacht voor deze partij, bijvoorbeeld rond de uitspraken over afkomst en IQ van de inmiddels opgestapte Yernaz Ramautarsing, zou men haast vergeten dat de stad vorig jaar zijn geliefde burgemeester verloor en dat diens partij, de PvdA, voor het eerst in jaren geen onderdeel uitmaakte van het stadsbestuur.

Dat bestuur, gevormd door een verrassende coalitie van D66, VVD en SP, wordt vooral verweten dat het te weinig heeft gedaan aan de toenemende woningnood. Betaalbare woningen zijn nauwelijks meer te vinden binnen de ring, waardoor steeds meer Amsterdammers moeten uitwijken naar omliggende gemeentes. Het vooronderzoek laat dan ook zien dat Amsterdamse kiezers dit het belangrijkste thema vonden bij de verkiezingen.

Doordat veel huiseigenaren hun pand liever verhuren aan toeristen via Airbnb dan aan Amsterdammers, hebben de problemen rond het thema bouw en wonen overlap met die rond het massatoerisme in de hoofdstad. Dit maakt dat Amsterdammers zich nauwelijks zorgen maken over de economie, maar meer over het verkeer. Ook probeert de gemeente met een strenger winkelbeleid te voorkomen dat het centrum wordt overwoekerd door een monocultuur van Nutella-winkels en souvenirshops.

Een ander heet hangijzer is veiligheid, dat in het vooronderzoek naar voren kwam als tweede belangrijkste thema. De criminaliteitscijfers zijn de afgelopen jaren gestaag gedaald, maar de gemeente en bewoners uitten onlangs hun zorgen over de toenemende georganiseerde misdaad in de stad. Dat gebeurde nadat een mislukte liquidatie in het centrum een onschuldige 17-jarige buurthuismedewerker het leven kostte.

  • Aantal inwoners: 856.928
  • Gemiddeld inkomen: 26.900 (landelijk: 24.100)
  • Migratieachtergrond: 52,5%
    (waarvan 35,0% niet-westers)
  • Totaalaantal zetels: 45

Zetels in de gemeenteraad per partij

Conclusies
  • Kiezers in Amsterdam zijn jong en gebruiken vooral landelijk nieuws om zich te informeren. Wel hebben zij een sterke verbondenheid met de gemeente.
  • GroenLinks heeft de verkiezingswinst vooral te danken aan een sterke associatie met Natuur & Milieu maar wordt ook op andere terreinen genoemd als partij die voor die thema’s zorg kan dragen.
  • Regionale en lokale media besteden in Amsterdam verhoudingsgewijs veel aandacht aan criminaliteit, terwijl het hete hangijzer, Bouw & Wonen, aanzienlijk minder aandacht krijgt.
  • Burgers die nieuws consumeren, hebben meer vertrouwen in politiek; burgers die lokaal nieuws consumeren, blijken ook meer geïnteresseerd in de lokale politiek. Amsterdammers gebruiken relatief weinig lokale media, al worden AT5 en het Parool in aanloop naar de verkiezingen wel gebruikt door de kiezers.
  • Vergeleken met de landelijke verkiezingen speelde Facebook een minder opvallende rol in de campagne.
Onderzoeksresultaten

Amsterdam is een relatief jonge stad; 35 procent van de ondervraagden hier is onder de 35 jaar. De hoofdstad kent ook de meest hoogopgeleide kiezers (73 procent) van alle onderzochte gemeenten. Dit leidt tot een meerderheid van kiezers (52 procent) die aangeeft (zeer) geïnteresseerd te zijn in de (gemeente)politiek. Ook voelen de kiezers, net als in Bunschoten, een grote mate van verbondenheid met de gemeente.

De meeste van die kiezers zeiden van tevoren te gaan stemmen op GroenLinks (14 procent), gevolgd door D66 (11 procent), VVD (8 procent), SP en PvdA (beide 7 procent). Onder de ondervraagden leek Forum voor Democratie te kunnen rekenen op zo’n 6 procent van de stemmen. Deze voorspelling is behoorlijk adequaat gebleken; alleen voor de SP pakte de einduitslag beduidend slechter uit.

De SP en PvdA – die laatste verloor stevig in Amsterdam – hebben waarschijnlijk niet genoeg kunnen profiteren van het belang van het thema Bouw & Wonen, het belangrijkste onderwerp voor Amsterdammers. Een kwart van de kiezers noemde dit als onderwerp waar de politiek echt zorg voor moet dragen. Dit thema wordt vooral genoemd door kiezers die weinig of geen nieuws lezen en minder dan kiezers die zich vooral informeren via de lokale media. Deze laatste groep is meer bezorgd over Zorg & Welzijn in de stad dan de andere groepen. Ook Verkeer & Infrastructuur wordt door deze kiezers vaker genoemd als thema dan door de andere groepen nieuwsconsumenten.

De lokale Amsterdamse media zijn minder sterk gericht op campagnenieuws en bestuurlijke perikelen dan de landelijke media. Zo valt op dat Veiligheid (waaronder criminaliteit) het grootste thema is in het regionale en lokale nieuws. Dit komt onder meer door de berichtgeving over het Holleeder-proces dat in Amsterdam plaatsvond. Echo.nl besteedt aan het thema Veiligheid relatief gezien het meeste aandacht. Dat Amsterdamse media zoveel van hun berichtgeving wijden aan dit thema is niet gek: Veiligheid wordt door de kiezers op plaats twee gezet als onderwerp waar de politiek aandacht aan moeten besteden.

Groter is het verschil tussen vraag en aanbod bij het thema Bouw & Wonen, het belangrijkste onderwerp voor Amsterdammers. Dit komt in ongeveer 10 procent van de lokale en regionale berichtgeving over politieke thema’s terug, weliswaar meer dan in de landelijke media, maar het krijgt lang niet zo veel prioriteit in de media als de Amsterdammers er zelf aan geven.

In Amsterdam krijgt van de grote partijen niet één partij significant meer aandacht in de media. De VVD verschijnt in 14 procent van de berichtgeving, maar wordt op de voet gevolgd door D66, PvdA (beide 13 procent) en GroenLinks (11). De SP (9 procent) staat op plek vijf. Hierdoor wordt de top-5 van partijen die veel media-aandacht krijgen, gevormd door dezelfde partijen die de top-5 vormen bij de verkiezingsuitslag. Lokale partijen worden in 10 procent van de lokale berichtgeving genoemd, wat redelijk is ten opzichte van hun aandeel in de gemeenteraad.

Veiligheid
Verkeer
Kunst & Cultuur

Bouw & Wonen
Veiligheid
Zorg

In Amsterdam krijgt van de grote partijen niet één partij duidelijk meer aandacht in de media. De VVD verschijnt in 14 procent van de berichtgeving, maar wordt op de voet gevolgd door D66, PvdA (beide 13 procent) en GroenLinks (11). De SP (9 procent) staat op plek vijf. Hierdoor wordt de top-5 van partijen die veel media-aandacht krijgen, gevormd door dezelfde partijen die de top-5 vormen bij de verkiezingsuitslag. Lokale partijen worden in 10 procent van de berichtgeving genoemd, wat redelijk is ten opzichte van hun aandeel in de gemeenteraad.

Nadere inspectie laat zien dat bij AT5 de aandacht tussen de partijen redelijk verdeeld is. De PvdA krijgt wel de meeste aandacht, maar ook de andere partijen krijgen de nodige aandacht. Ditzelfde beeld zien we bij het Parool. De krant heeft relatief wel de meeste aandacht voor de lokale partijen (14 procent). In het regionale medium NH Nieuws zien we deze partijen aanzienlijk minder vaak voorbij komen. Daar wordt de aandacht vooral verdeeld tussen D66, VVD en PvdA. Opvallend is ook dat dit medium relatief veel aandacht heeft voor het CDA (12 procent).

GroenLinks, de winnaar van de verkiezingen in Amsterdam, krijgt van alle groepen de meeste stemmen, al stemmen mensen die lokaal nieuws lezen minder vaak op de partij dan de andere groepen. Ditzelfde is in mindere mate het geval bij D66. Beide partijen zijn vooral favoriet bij mensen die landelijk nieuws lezen. De groep kiezers die weinig tot geen nieuws gebruiken om zich te informeren stemmen iets vaker op partijen in de flanken, zowel SP als Forum voor Democratie.

Dat in Amsterdam voornamelijk op landelijke partijen is gestemd, is niet vreemd als je kijkt naar het mediagebruik van Amsterdammers. In dit onderzoek is gebleken dat kiezers die enkel landelijk nieuws volgen, eerder op landelijke partijen stemmen, plus dat kiezers die ook lokaal nieuws volgen, eerder op lokale partijen stemmen. Dit laatste wordt overigens ook bevestigd in Amsterdam. Lokale partijen als BIJ1 en Queer krijgen meer stemmen van lokaal-consumerende kiezers.

Als verkiezingssucces zou worden veroorzaakt door online impact, zou Forum voor Democratie hebben gewonnen. De nieuwkomer domineerde de Amsterdamse campagne niet alleen in nieuwsmedia, maar ook op Facebook. Daar heeft Forum voor Democratie inmiddels meer volgers dan traditionele partijen als PvdA en VVD, wat zich afspiegelt in anderhalf tot twee keer zoveel likes, shares en comments als bij de andere partijen. Met die cijfers werden traditionele partijen alleen niet ingehaald, een indicatie dat social media-succes niet direct leidt tot electoraal succes.

Opvallend is verder dat de Stem van de Straat zich ook op Facebook het sterkst van alle partijen laat horen. Maar liefst 252 berichten zijn er terug te vinden op de site van de partij. Deze worden alleen slechts mondjesmaat gedeeld, geliked en becommentarieerd.

Het Parool plaatst van de Amsterdamse media de meeste berichten, maar heeft met zo’n honderdduizend volgers een kleiner bereik dan AT5 (166 duizend volgers) en NH Nieuws (140 duizend). Dat AT5 meer volgers dan NH Nieuws heeft, is bijzonder, aangezien die laatste met de hele provincie Noord-Holland een veel grotere actieradius heeft. NH Nieuws heeft daarentegen over het algemeen meer interactie met haar publiek: iets wat ook opviel bij regionale omroepen in andere gemeentes. Verder valt op dat NH Nieuws en AT5 qua likes bijna vier keer zo veel interactie hebben met hun publiek dan Het Parool. En als het neerkomt op shares en comments, is deze factor nog groter.