Waarom Duitsland de 'censuur' van sociale media voorlopig niet zal aanpassen

Met de invoering van de nieuwe Duitse wet, de ‘Netzwerkdurchsetzungsgesetz’, worden sociale media zoals Twitter en Facebook sinds 1 januari gedwongen om binnen 24 uur omstreden tweets en posts te verwijderen. Wat omstreden precies inhoudt, wordt bepaald door medewerkers van Twitter en Facebook. Worden de posts niet verwijderd, dan dreigen hoge boetes. De Duitse regering wil daarmee harder optreden tegen haatzaaien en laster.
En dat heeft effect, meldde de Europese Commissie half januari. Volgens een rapport verwijderden sociale netwerken in Europa de afgelopen maanden veel meer gerapporteerde posts dan voorheen. Dat effect was al kort voor de invoering van de wet te zien. Volgens de EU-cijfers verwijderden Facebook, Twitter en Youtube in Duitsland in november en december 100 procent van posts die als haatzaaiend waren aangemerkt.

EU wil nepnieuws aanpakken

De druk vanuit de EU op lidstaten om haatzaaien en nepnieuws op sociale media tegen te gaan is groot. Zo kondigde ook de Franse president Emmanuel Macron in zijn nieuwjaarstoespraak in navolging van Duitsland maatregelen aan ‘om de democratie te beschermen tegen nepnieuws’. De wettekst moet nog worden geschreven, maar de president wil onder meer speciale regels over sociale media rond verkiezingen.
Toch raadt de Tsjechische Eurocommissaris Věra Jourová van Justitie andere EU-lidstaten af om het Duitse voorbeeld te volgen. ‘Je kunt niet 100 procent van de strafbare posts verwijderen,’ zei ze bij de presentatie van de cijfers over social media. ‘Dit leidt tot een “Chinese aanpak”. En dat is niet de manier waarop Europa met dergelijke problemen moet omgaan.”

‘Censuur’

Dat sluit aan bij de kritiek uit Duitsland zelf. De Duitse journalistenbond betitelt de wet als ‘volkomen geschift’. De term ‘censuur’ klinkt veelvuldig. De in Duitsland vanwege zijn rechtszaken tegen Facebook bekend geworden advocaat Chan-jo Jun vindt dat net te ver gaan, zegt hij in de Augsburger Allgemeine. ‘De juridische betekenis van censuur is dat berichten direct in opdracht van de staat worden verwijderd. Dat is nu niet zo. Maar je kunt er wel over discussiëren of hierdoor bepaalde meningen worden onderdrukt. Dat kan een gevaar voor de democratie worden.’
Dat probleem signaleert Robert Roßmann in een commentaar in de Süddeutsche Zeitung ook. ‘De wettekst gaat wel erg lichtvaardig om met bepaalde rechtsbegrippen.’ Hij doelt op de formulering dat bedrijven ‘klaarblijkelijk strafbare inhoud’ binnen 24 uur na een klacht moeten verwijderen. ‘Maar wat ís “klaarblijkelijk strafbare inhoud” precies en waarom beslissen medewerkers van een bedrijf daarover en niet een rechter?’

Voorlopig geen evaluatie

Tijdens de wekelijkse regeringspersconferentie in Berlijn kwamen journalisten kwamen met dezelfde kritiek. De woordvoerder van het ministerie van Justitie ging niet direct op de vragen in, maar hij stelde dat de wet – zoals alle wetten – binnen 3 jaar moet worden geëvalueerd.
Dat klinkt alsof de evaluatie op de lange baan wordt geschoven, hoewel al volkomen duidelijk is dat deze wet in de praktijk aan alle kanten rammelt, schrijft Constanze Kurz in een analyse op Netzpolitik.org, een platform voor digitale vrijheidsrechten.
Ze citeert daarbij Merkels woordvoerder Steffen Seibert die zegt dat ‘de vrijheid van meningsuiting in de grondwet is verankerd’ en dat deze wet een ‘nieuwe manier is om de debatcultuur in een democratische maatschappij te beschermen’. Kurz: ‘Dat is natuurlijk een merkwaardige interpretatie van het debat. In werkelijkheid is deze wet onder hoge tijdsdruk van de regering ingevoerd. Gefundeerde kritiek van geraadpleegde experts was aan dovemansoren gericht. Om nu achteraf te zeggen dat je het allergrootste respect hebt voor de vrijheid van meningsuiting, klinkt als een macabere grap.’

Wet heeft aanpassing nodig

Hoewel de demissionaire Duitse regering voorlopig de wet niet lijkt te willen aanpassen, heeft advocaat Chan-jo Jun al wel een aantal voorstellen. Volgens hem ontbreekt nu de mogelijkheid om beslissingen van Facebook en Twitter door een rechtbank te laten controleren, zegt hij in hetzelfde interview. ‘De huidige regeringspartijen CDU/CSU en SPD zeggen wel dat er waarschijnlijk aanpassingen nodig zijn. Maar als ze nu beslissen om samen verder te regeren, dan denk ik dat de basisgedachte van deze wet niet veranderd wordt.’
Foto: Wikipedia Commons