Een chatbot als oplossing voor de verspreiding van desinformatie op WhatsApp

Als het gaat over de verspreiding van desinformatie, dan gaat het ook vaak over Facebook en Twitter. Maar ook binnen chatapps als WhatsApp is de verspreiding van desinformatie aan de orde van de dag. Is het op sociale media al lastig om grip te krijgen op het probleem, op chatapps is dat nog veel lastiger. Toch zijn er hoopgevende initiatieven.

Een bericht dat je deelt via Whatsapp, verspreidt zich minder snel dan op openbare sociale netwerken. Logisch, want je hebt niet te maken met algoritmes die berichten in tijdlijnen tonen. Toch komt desinformatie sneller bij anderen terecht dan je misschien zou denken, dankzij groepschats en de mogelijkheid om berichten met twee klikken te door te sturen naar anderen. 

In onder meer India en Brazilië is de verspreiding van desinformatie een groot probleem geworden binnen Whatsapp. Doordat berichten privé worden uitgewisseld en versleuteld zijn, is het voor onderzoekers lastig om inzichtelijk te krijgen hoe groot precies. En voor Facebook, de eigenaar van WhatsApp, is het door de encryptie onmogelijk om berichten te ontkrachten met factchecklabels of om de verspreiding te blokkeren.

Toch nam WhatsApp in 2019 maatregelen: het doorsturen van berichten werd in India beperkt. In het voorjaar van 2020, toen de wereld in de ban was geraakt van corona en de bijbehorende desinformatie, werd deze beperking wereldwijd ingevoerd. 

Spaanse chatbot

Andere initiatieven om desinformatie op chatapps aan te pakken komen van nonprofitorganisaties die bezig zijn met desinformatiebestrijding. Het Spaanse Maldita is daar een voorbeeld van. Zij helpen met behulp van een chatbot mensen om snel te kunnen checken of berichten die ze krijgen doorgestuurd wel kloppen en om, indien nodig, berichten die niet waar zijn te debunken.

Hoe werkt het? Maldita heeft een database opgebouwd vol desinformatie. Als een gebruiker een bericht naar Maldita stuurt kijkt een bot op basis van taalherkenning of er een match is met bekende desinformatie. In dat geval krijgt de gebruiker automatisch een reactie. De factcheckers van Maldita kunnen de chat altijd met de hand overnemen als er geen (of een foutieve) match wordt gevonden. Op die manier kunnen ze ook weer nieuwe desinformatie onderzoeken en toevoegen aan de database.

Toen Maldita een aantal jaar geleden begon met een WhatsApp-dienst, werkte die nog zonder chatbot en werd elk bericht met de hand beantwoord. Sinds de coronacrisis was dat niet meer te doen. Het aantal berichten liep op  tot bijna 1000 per dag, vandaar dat Maldita  in juli 2020 de chatbot introduceerde.

Inzicht door data

Door de dienst te automatiseren werd het voor Maldita mogelijk om data te verzamelen over desinformatie die verspreid wordt  via WhatsApp. Die data geeft een inkijkje in het probleem, terwijl het tot dan toe lastig was om er grip op te krijgen. ‘We lieten onze gebruikers en onszelf in de steek, omdat we niet in staat waren om de informatie te krijgen die we nodig hadden om te begrijpen wat er viraal ging in deze privégesprekken,’ legt Clara Jiménez Cruz, mede-oprichter van Maldita.es, uit in een interview met Poynter. 

De chatbot bood een oplossing voor dit probleem. Maldita won met het project een 2021 European Press Prize op het gebied van innovatie. Het bijbehorende prijzengeld van 10.000 euro gebruikte de organisatie om de desinformatiechatbot beschikbaar te maken op andere chat-apps zoals Telegram en Facebook Messenger.

Diensten in andere landen

Het voorbeeld van Maldita is niet uniek. In steeds meer landen zijn er factcheck-organisaties die een WhatsApp-dienst aanbieden, al gaat het in de meeste gevallen om diensten waarbij de berichten handmatig worden beantwoord. Dat betekent in de praktijk dat je niet direct, of zelfs helemaal geen antwoord krijgt. Ik nam voor dit artikel onder meer contact op met de WhatsApp-dienst van het Britse Full Fact en het Ierse TheJournal.ie, maar beide gaven geen antwoord.

The International Fact-Checking Network, onderdeel van Poynter, heeft in het voorjaar van 2020 een chatbot ontwikkeld. Op basis van zoektermen geeft de bot relevante factchecks terug. Hij ondersteunt Engels, Spaans, Portugees en Hindi. Die laatste twee talen zijn relevant, omdat in Brazilië en India desinformatie die wordt verspreid via WhatsApp een relatief groot probleem is. In India zijn inmiddels tien verschillende organisaties die een WhatsApp-dienst aanbieden om desinformatie te ontkrachten.

En in Nederland?

In Nederland zijn er geen organisaties actief die de verspreiding van desinformatie via de chatapp proberen aan te pakken. Dat terwijl uit het laatste Digital News Report van het Reuters Institute blijkt dat bijna driekwart van de Nederlanders WhatsApp gebruikt. Zo’n 3 miljoen Nederlanders gebruiken de app ook actief als nieuwsbron. Het lijkt erop dat niemand weet hoe groot het desinformatieprobleem op WhatsApp is in ons land eigenlijk is.

Foto: Asterfolio / Unsplash