Met ‘black boxing’ en nieuwsbrieven wapent Adtac overheden en techbedrijven tegen desinformatie

Om desinformatie te bestrijden, moet je zelf denken als een trol, hacker of propagandist. Zo luidt het motto van de Nederlandse startup Adtac, die in de SVDJ Accelerator onderzocht hoe je medewerkers van techbedrijven en overheden het best leert om te gaan met desinformatie. Dat begon met grootse digitale simulaties van een trollenaanval, maar eindigde verrassend eenvoudig.

‘Zijn ze echt zó dom?’ Verbazing klinkt in vele hokjes van het scherm. De deelnemers van de videovergadering hebben net gehoord dat diverse Europarlementariërs zich hebben laten verleiden tot het schrijven van opiniestukken voor wat een Indiaas propagandaplatform blijkt te zijn. Sommige van die parlementariërs maakten op uitnodiging van de organisatie zelfs een reisje naar de regio Kasjmir, middelpunt van een conflict tussen India en Pakistan.

Hoe een vijftien jaar durende operatie deze parlementariërs zover wist te krijgen – en vooral hoe je zoiets kan voorkomen – staat centraal in deze ‘Black boxing’-sessie, die wordt georganiseerd door de Nederlandse startup Adtac. In de hokjes op het scherm bevinden zich onder meer onderzoekers van universiteiten, een cybersecurity-expert en een EU-medewerker. Door de casus van de Indian Chronicles te ontleden, moeten zij leren hoe je het beste desinformatie kan verspreiden. Want als je boeven wil vangen, is de gedachte, moet je denken als een boef.

Heel Adtac is gebouwd op dit motto, zo wordt duidelijk tijdens een gesprek met projectleiders Evy Verstraelen en Jesse Evers. In plaats van ondergetekende stelt Evers de eerste vraag: ‘Waar zou jij beginnen als je journalisten zou willen manipuleren tijdens de verkiezingen?’

Beter worden in het herkennen van nepnieuws

Adtac wordt eind 2019 opgericht onder de vlag van DROG, het eveneens Nederlandse platform van specialisten en ervaringsdeskundigen op het gebied van desinformatie. DROG, dat ook deelnam aan de SVDJ Accelerator, geniet dan al enige bekendheid dankzij de games Bad News en Go Viral, waarin de spelers zelf nepnieuws en propaganda moeten verspreiden. Via de games maken spelers kennis met de mechanismen achter desinformatie, en doordat DROG samenwerkt met wetenschappers van onder meer de universiteit van Cambridge, is ook gebleken dat ze hierdoor beter worden in het herkennen van nepnieuws. Volgens de onderzoekers is dit ‘prebunken’ effectiever dan achteraf onwaarheden ontkrachten, omdat nepnieuws zich sneller zou verspreiden dan echt nieuws.

Waar DROG zich met games en onderwijs richt op een breed publiek, wil Adtac meer de diepte in door techbedrijven en overheden te wapenen tegen desinformatie. Dat wilden ze aanvankelijk doen met behulp van simulaties. Die simulaties hebben volgens Evers het meest weg van een Twitter-feed, waarin met behulp van echte tweets een trollenaanval wordt nagebootst, of een mediastorm die jouw organisatie raakt. Dit kan met betrekking tot allerlei onderwerpen: van boerenprotesten tot buitenlandse verkiezingen. Op basis van het gedrag van deelnemers tijdens de simulatie maakt Adtac een advies op voor de organisaties, om hun verdediging tegen desinformatie te verstevigen.

Door gesprekken met potentiële partners weet Adtac al dat er vraag is naar hun expertise. Dus als Adtac zich in het voorjaar van 2020 inschrijft voor de SVDJ Accelerator heeft het team vooral het idee om de simulaties verder te ontwikkelen. ‘Wij dachten: we bouwen die simulaties en dan gaan we volle bak draaien’, vertelt Evers, maar wat volgt omschrijft hij als ‘een existentiële crisis’.

Het nabootsen van trollenaanval

Aan het begin van het innovatieprogramma pitcht Adtac het idee van de simulaties bij partijen als Microsoft, het Nederlandse ministerie van Defensie en The Atlantic Council. Zij hebben er wel oren naar. En dus ontwikkelt Adtac zijn simulaties vrolijk verder.

Vervolgens wordt in de zomer een groot evenement georganiseerd en een simulatie gedraaid voor partners. Op zich een heugelijk moment, maar ook een domper: de partners hebben iets anders voor ogen dan Adtac kan leveren.

Verstraelen: ‘Ons idee was om zo nu en dan een simulatie te draaien en op basis daarvan te adviseren, maar we merkten dat niet altijd de juiste personen uit een organisatie deelnamen, waardoor er weinig inzichten werden opgedaan. Partners zagen het bovendien ook vaak als een soort bedrijfsuitje wat ze regelmatig konden doen en vroegen of ze workshops bij ons konden kopen.’ Maar vanwege de technische complexiteit van de simulaties is het moeilijk om ze vaker te draaien. Er gaat immers een hoop tijd zitten in het nabootsen van een trollenaanval.

Hierdoor kan Adtac kwantitatief niet bieden wat er gevraagd wordt. Daarbij komt een ander probleem: de verdedigingstechnieken van Adtac bestaan voor een deel uit technische trucs, zoals nagaan van welk IP-adres de berichten verzonden worden. ‘Maar de deelnemers waren vaak beleidsmedewerkers’, vertelt Evers, ‘die zijn vaak technisch minder onderlegd.’ Hierdoor hebben de simulaties ook niet het gewenste effect.

Automutilerend aan de slag

En dus moet het jonge team terug naar de tekentafel. Evers: ‘We hadden vooraf gesproken met bedrijven en wisten dat ze geïnteresseerd in ons waren, maar dat we ze zouden helpen met een simulatie, hadden we zelf ingevuld. Ze vonden dat wel interessant, maar we hadden helemaal niet gevraagd wat ze nog meer interessant zouden vinden.’ Volgens Accelerator-coördinator Peter Smet is dit een veelvoorkomend fenomeen bij innovatie: ‘Mensen houden van hun eerste idee als van hun kind. Wij moedigen ze aan om er anders naar te kijken.’

Vervolgens is Adtac ‘redelijk automutilerend’ aan de slag gegaan, aldus Evers. ‘Met hulp van de coaches in de Accelerator zijn we gaan onderzoeken wat een beter idee was dan de simulaties. We zaten al te denken om meer in te zetten op consultancy, verder waren we in gesprek met een aantal ethische hackers [testers van systemen en netwerken met het doel deze beter te beveiligen, SH] om die bij ons netwerk te betrekken. Toen onze partners dat vervolgens ontdekten, raakten ze geïnteresseerd, dus zijn wij verder gaan uitzoeken hoe we iets goed uitvoerbaars konden organiseren, waarmee we toch bedrijven aan ons konden binden.’

Een eerste resultaat hiervan is de Black Boxing-sessie waarin de Indiaanse propaganda-operatie wordt besproken. Hierin wordt onder meer duidelijk dat de Europarlementariërs zich voor het karretje van de nepnieuwssites en -bladen lieten spannen omdat zij de drang voelden om – net als andere collega’s – hun stem ergens te laten horen. Overigens schreven zij niet per se stukken over India, maar zij gaven deze platforms wel legitimiteit.

Nieuwsbrieven en Tweede Kamerverkiezingen

Via deze sessies wil Adtac op regelmatige basis de expertise uit hun netwerk, zoals die van de ethische hackers, in contact brengen met hun partners. Uit een experiment dat ze uitvoerden in de Accelerator is gebleken dat hier een duurzamer verdienmodel aan op te hangen is. Aan deze service willen ze mogelijk ook een nieuwsbrief toevoegen en zo nu en dan een simulatie. Dat idee is nooit helemaal uit beeld verdwenen en wordt door Verstraelen verder ontwikkeld in een nieuwe tak van DROG, mogelijk voor een breder publiek.

Maar voorlopig ligt de focus op de Tweede Kamerverkiezingen van maart. DROG gaat dan in samenwerking met Pointer en De Groene Amsterdammer monitoren welke desinformatie er op sociale media rondgaat. Evers: ‘We kregen vanuit de Accelerator het advies om meer uit te dragen wat voor toffe dingen we allemaal kunnen. Dit project is daar een mooi begin van.’

Ondanks de automutilatie kijkt Evers met een positieve gevoelens terug op de Accelerator: ‘Het gaf een boost als op een avond je oorspronkelijke idee was afgeschoten, maar je met allemaal nieuwe ideeën verder kon. Het grootste compliment is eigenlijk dat je kan zeggen dat dankzij de Accelerator, het oorspronkelijke Adtac niet meer bestaat.’

Illustratie: Claudie de Cleen 

Wil jij je aanmelden voor de Accelerator 2021? Dat kan! De inschrijvingen staan open van 1 februari tot 15 maart. Klik hier voor alle informatie over de SVDJ Accelerator 2021.