Joost Oranje: ‘Dit verkiezingsjaar zal blijken of de journalistiek de bovenliggende partij blijft’

Joost Oranje (57) is hoofdredacteur van Nieuwsuur en meervoudig prijswinnend onderzoeksjournalist. Die onderzoeksjournalistiek, zegt hij, is de ruggengraat van het vak, waarin hij een wederopstanding ziet. Tegelijkertijd kijkt hij met spanning naar de staat van onze democratie in komend verkiezingsjaar.

‘Het jaar van de waarheid lijkt mij een goede karakterisering van de journalistiek in 2021. Misschien klinkt het als een vanzelfsprekendheid, dat journalistiek om waarheid draait, maar dat is het niet. Journalistiek is een belangrijk tegenwicht nu het steeds makkelijker is de waarheid geweld aan te doen, met nepaccounts of verspreiding van nepnieuws op sociale media. We hebben in de VS bovendien gezien hoe snel het vertrouwen van mensen in het politieke systeem daalt wanneer de top van de macht gaat zagen aan de poten van de democratie en de rechtsstaat. Ineens is het niet meer vanzelfsprekend dat de uitslag van een democratisch proces voor waar wordt aangenomen. Kennelijk slaagt de journalistiek er niet in om dermate overtuigend te zijn dat onwaarheden geen kans hebben. Dit verkiezingsjaar zal blijken of de journalistiek hier de bovenliggende partij blijft. Daar moeten we enorm ons best voor gaan doen.

Wantrouwen

Het baart me zorgen dat een steeds grotere groep mensen niets meer te maken lijkt te willen hebben met ‘gevestigde media’. Aan de ene kant is er een toegenomen belangstelling voor kwaliteitsjournalistiek, maar die blijft steeds meer beperkt tot een kleine kring. Nieuwsuur heeft dagelijks minimaal een half miljoen kijkers, maar is dat niet een vaste bubbel? Zijn er daarbuiten niet te veel mensen die zich van ons afkeren?

Nieuwsuur heeft dagelijks minimaal een half miljoen kijkers, maar is dat niet een vaste bubbel?

Regelmatig heb ik te maken met wantrouwen van Nieuwsuurkijkers, en daar zitten soms óók weldenkende mensen tussen die mails schrijven over onze veronderstelde vooringenomenheid. Kennelijk lukt het ons dus niet om onze onafhankelijkheid en ongebondenheid onweersproken te laten zijn. We proberen die mensen altijd terug te schrijven, of ik bel ze zelfs op. Soms is daar geen eer aan te behalen, want dan staat iemand niet open voor argumenten. Maar de helft van de tijd volgt een interessant gesprek. Dat geeft mij wel enige hoop.

Niet afdwalen

Juist in dit tijdsgewricht is het heel gevaarlijk als de journalistiek afdwaalt van de kerntaak. Journalistiek is niet meer en niet minder dan de waarheid boven water krijgen. Onze taak is niet activisme of bewuste beïnvloeding. Wat wij doen is al moeilijk genoeg: signaleren, scherp analyseren, kritisch kijken, tegels lichten.

Onderzoeksjournalistiek is wat mij betreft de ruggengraat van ons vak. Dat moeten wij in alle ijver en bescheidenheid blijven doen. Ik hoor altijd veel pessimisme over het vakgebied. Het zou steeds meer verdwijnen. Maar ik zie juist het tegendeel. In 2019 en 2020 heeft onderzoeksjournalistiek een kleine revival meegemaakt. Ik zie investeringen binnen bestaande media, maar ook nieuwe initiatieven zoals Investico of Follow The Money die deels worden gefinancierd door particuliere partijen. Dat vind ik hartstikke goed.

Zelf heb ik liever een dunne krant met onthullende verhalen, dan een dikke krant met veel vermaak

Ook als de journalistiek uiteindelijk niet ontkomt aan de gevolgen van de economische crisis en moet bezuinigen hoop ik dat de onderzoekscomponent overeind blijft. Het is belangrijker daarin te investeren dan in dertien-in-een-dozijn-berichtgeving, zoals ik dat maar even noem. De gewone berichten, rubriekjes, interviewtjes, leuke dingen. Natuurlijk weet ik wel hoe het werkt, dat journalistiek ook toegankelijk moet zijn, maar zelf heb ik liever een dunne krant met onthullende verhalen, dan een dikke krant met ontzettend veel vermaak erin. Ik hoop dus dat de revival van de onderzoeksjournalistiek in 2021 doorzet.’