Nederlandse corona-aanpak lijkt beter voor ondernemers dan Zweedse

Door Maria van Loosdrecht, Tove Oegema, Jannes van Roermund en Juul Schepens

‘Jongeren komen hier om te schuren en zoenen,’ vertelt John Janssen, eigenaar van feestcafé Bubbels in Amersfoort. ‘Opengaan voor 30 man, wat heb ik daaraan? Niks, ik verkoop sfeer.’ Door coronamaatregelen moeten veel bedrijven noodgedwongen de deuren sluiten en staan duizenden banen op het spel. ‘Het moet niet nog een half jaar duren, dan stop ik ermee,’ verzucht Janssen.

Misschien zou hij zich minder machteloos voelen als hij in Zweden had gewoond, een land met een eigenzinnige aanpak, zonder strenge coronamaatregelen. Dan kon hij nog open zijn. De vraag is wel of Janssen daar in financieel opzicht beter af is. De werkloosheidcijfers staan er in Zweden slechter voor dan de Nederlandse. In Zweden stijgt het aantal coronadoden op dit moment harder dan in andere, vergelijkbare, landen.

Nederlandse ondernemers roerden zich toen de Nederlandse coronamaatregelen bekend werden: velen waren bang dat ze het verlies in inkomsten niet meer goed zouden kunnen maken. In Nederland moest de horeca dicht of overstappen op take-out, maar in Zweden werd deze regel bijvoorbeeld niet gehanteerd.

Nederland gooide ook al relatief snel de kantoren en de scholen dicht en beperkte bijeenkomsten. De Oxford COVID-19 Government Response Tracker, waarin wordt aangegeven hoe strikt bepaalde maatregelen worden gehanteerd in verschillende landen, geeft aan dat de beperkingen in Nederland relatief strikt zijn. Zweden koos juist voor een soepelere aanpak. Scholen en terrassen bleven open en Zweden konden gewoon naar de fitness en hun werk.

Geliefd bij lockdownsceptici

Het land werd zo een geliefd voorbeeld bij lockdownsceptici. ‘Kijk naar Zweden, dáár pakken ze het wel goed aan.’ Maar het romantiseren van Zweden is voorbij. De strategie zorgt niet alleen voor hoge sterftecijfers, ook is het helemaal niet voordelig voor de werkloosheid in het land.

De Zweedse werkloosheid loopt iets sneller op dan de Nederlandse, met een piekje in de maand april ten opzichte van maart. Hierin stijgt het Zweedse werkloosheidscijfer met 12 procentpunt, wat een stijging van 18 procent met zich meebrengt. In Nederland was er in die periode een procentpunt stijging van 0,5, een groei van 17 procent. De stijging loopt dus gelijk op, ook al neemt Nederland veel meer ‘lockdown’-achtige maatregelen dan Zweden.

Ook buurlanden Zweden en Denemarken laten een vergelijkbaar beeld zien, viel onderzoeker Jörg Paetzold van de Universiteit Salzburg op. Denemarken koos voor een hardere lockdown. ‘Maar de werkloosheid ontwikkelde zich zeer vergelijkbaar,’ aldus Paetzold.

In Zweden worden maar weinig maatregelen strikt gehanteerd, al kwam er in april wel een beperking op samenkomen. Bijeenkomsten tussen de 11 en 100 personen werden verboden. Er was geen verplichting tot thuisblijven, en andere maatregelen zoals het sluiten van scholen en kantoren werden maar mild gehanteerd. Het is een logische gedachte dat de economie in Nederland dus harder geraakt zal worden dan die van Zweden. Gezien de recente cijfers lijkt deze stelling toch niet te kloppen, stellen sommige economen.

‘Qua gezondheid heeft het slechter uitgepakt en economisch heeft het nauwelijks winst opgeleverd,’ stelt professor macro-arbeid Pieter Gautier van de Vrije Universiteit over de Zweedse aanpak. ‘Wat je in veel landen al vroeg zag, door te kijken naar gps-data, is dat het restaurantbezoek en bezichtigen van toeristische hotspots al sterk voor de lockdowns afnam. Zelfs als je niet hele grote restricties instelt, zullen mensen vanzelf locaties vermijden waar je een hoog risico loopt. In Zweden zijn dan wel de restaurants open, maar er komen veel minder mensen. Die ondernemers verdienen bijna net zoveel als wanneer zij dicht zouden zijn.’

Zweden nemen vrijwillig afstand

Onderzoek van de Universiteit van Kopenhagen, waarbij creditcardtransacties van een miljoen Zweden en Denen werd onderzocht, bevestigt de woorden van Gautier. Consumentenuitgaven liepen in beide landen terug: 29 procent in Denemarken, maar ook 25 procent in Zweden. ‘Ook zonder lockdown namen de Zweden vrijwillig afstand, en stopten met bezoek aan cafés, restaurants, bioscopen,’ vertelt Paetzold, ‘ze gingen niet meer op vakantie. Je zag een zeer vergelijkbaar beeld.’

Olaf van Vliet, hoogleraar sociale zekerheid en arbeidsmarkt in internationaal perspectief aan de Universiteit Leiden, beaamt dit. ‘Je zou misschien verwachten dat in Nederland, door meer restricties, de werkloosheid veel groter zou zijn dan in Zweden. Op basis van de meest recente cijfers blijkt het tegendeel.’

https://twitter.com/JorgPaetzold/status/1268113260915679232

Van Vliet nuanceert hier wel: ‘Het verschil tussen Nederland en Zweden is in de media wel echt uitvergroot. Als je kijkt naar de cijfers lijkt het verschil op het eerste gezicht toch een stuk kleiner.’

Faalt Zweeds beleid?

Voorzichtig wordt internationaal de conclusie getrokken dat het Zweedse beleid faalt. “De Zweedse aanpak van meer doden tolereren om de economie aan de gang te houden, werkt wat betreft doden, maar niet voor de economie”, twitterde Nobelprijswinnaar en New York Times-columnist Paul Krugman.

‘Tsja, dat is het narratief,’ reageert professor toegepaste economie Steve Hanke van de Johns Hopkins University. De Zweedse strategie is echter niet economisch gemotiveerd (om ‘de economie aan de gang te houden’) maar ingegeven door de grondwet die persoonlijke vrijheid zeer nadrukkelijk verplicht, betoogde hij samen met een Zweedse professor in de Wall Street Journal.

‘De hamvraag is: wat zou het bbp en het werkloosheidscijfer in Zweden doen als ze wél hadden gekozen voor een conventionele lockdown?’ aldus professor Hanke. Volgens hem zou de economie er dan veel slechter voorstaan. Zweden is een open economie, afhankelijk van handel. Christina Nyman, voormalig onderdirecteur monetair beleid bij de Riksbank, de centrale bank van Zweden, beaamt dat. ‘Wij worden doorgaans harder geraakt door crises dan andere landen, zoals in 2008,’ zei ze in de Financial Times.

Zij bestrijden stellig de conclusie dat de vergelijkbare ontwikkelingen rond werkloosheid in Zweden en andere Europese landen het failliet van het laissez-fairebeleid aantoont. Je zou verwachten dat Zweden harder was geraakt dan andere landen, dus de ‘gemiddelde’ resultaten zijn eigenlijk positief, aldus Hanke. Maar Paetzold vindt juist dat bijvoorbeeld Denemarken wel degelijk vergelijkbaar is, ‘niet de perfecte tweeling, maar wel de beste tweeling beschikbaar.’

Nuances over Nederland

Experts nuanceren de werkloosheidscijfers niet alleen voor Zweden, maar ook voor Nederland. Professor Van Vliet waarschuwt voor te voorbarige positieve conclusies over Nederland. ‘Nederland is een van de landen met de meest geflexibiliseerde arbeidsmarkt. In vergelijking met andere landen hebben wij veel meer flexwerkers en ZZP’ers. In crisistijd worden die mensen het eerst en het snelst ontslagen of krijgen minder werk. Hierdoor komt de stijging van de werkloosheid substantieel later in Nederland. De eerste klap wordt opgevangen door de flexibele schil. Ik verwacht dat de sterkere stijging van de werkloosheid er in Nederland echt nog wel komt. Je ziet dit op dit moment niet in de werkloosheidscijfers, maar wel in het aantal gewerkte uren. Dat is echt substantieel gedaald in april.’

Bedrijven kunnen dit tijdelijk overzien en met overheidssteun hun mensen in dienst houden, maar op lange termijn is dit niet houdbaar. Dan zullen er volgens Van Vliet hoogstwaarschijnlijk toch veel mensen ontslagen worden.

Onnodig pessimisme over Nederland

Toch zijn Van Vliet en Gautier niet pessimistisch over de Nederlandse aanpak. Over de stelling dat een striktere aanpak een sterke economische krimp zou veroorzaken, zegt Van Vliet: ‘Je zou het misschien zelfs andersom kunnen zeggen: hoe goed je het virus onder controle hebt, dus hoe strikter en sneller je handelt, hoe minder schade je uiteindelijk aan de economie toebrengt. Het gaat namelijk niet zozeer om hoe strikt een lockdown is, maar hoe lang hij duurt.’

In dat opzicht lijkt Nederland een stapje voor te lopen op Zweden, waar het virus nog flink om zich heen slaat. Van Vliet verwacht dat als de huidige positieve trend in Nederland doorzet en mensen weer langzaamaan hun gewone leven kunnen oppakken en bijvoorbeeld op vakantie kunnen, het consumentenvertrouwen kan terugkomen en daardoor kan een stijging van de werkloosheid, die hij wel verwacht, worden afgeremd.

VU-professor Peter Gautier is ook voorzichtig positief over de aanpak van Nederland: ‘Ten opzichte van Zweden denk ik dat we het goed gedaan hebben. Als we kijken naar andere landen, zoals Duitsland en Denemarken, had de overheid wellicht iets eerder moeten ingrijpen, maar als we in het algemeen kijken naar de aanpak van het virus en de ondersteuning van de economie, doen we het heel goed.’

Dit is een van  vijf artikelen die voortkomen uit het project datajournalistiek van het talentprogramma onderzoeksjournalistiek IMPACT. Lees hier meer over het programma. Lees ook de andere vier artikelen: 

Tot de dood ons scheidt: minder scheidingen tijdens coronacrisis, maar vaker een overlijden 

De woorden die corona kleuren – het vocabulaire van de persconferenties

Dagje strand of in het park: Nederlanders laten stap voor stap de teugels vieren 

Man of vrouw – wie wordt het hardst getroffen door corona?

Foto: EPA / Anders Wiklund