Julia (11) geeft leeftijdsgenoten les in socialmediawijsheid: ‘Er kunnen erge dingen gebeuren’

‘Sexting. Natuurlijk vind ik dit een apart onderwerp om het met jullie over over te hebben, maar ik ga het wel doen.’ Heel even zet Julia van Appeldorn extra grote ogen op. De elfjarige zit achter de laptop in haar woonkamer in Venlo, waar ze zich heeft gericht tot ongeveer vijftig leeftijdsgenootjes die haar Social Media Wijsheid Webinar volgen. En ja, daar hoort ook een waarschuwing voor sexting bij – het versturen van foto’s met bloot erin. Want, zegt Julia: ‘Er kunnen heel erge dingen gebeuren als er zo’n foto van jou op internet komt te staan.’

Grooming

Sexting is niet het eerste spannende onderwerp dat in het iets meer dan 20 minuten durende webinar voorbijkomt. Van horror-appjes en kettingbrieven (Julia: ‘die verhalen zijn nooit waar, dus je moet ze nooit doorsturen’) tot socialmedia-verslaving (‘likes zijn net als drugs: je wordt er maar heel even blij van’) tot grooming. Bij grooming doet een volwassene met verkeerde intenties zich online voor als een leeftijdsgenootje. ‘Sexting heeft ook een link met grooming,’ legt Julia uit. ‘Want mensen die je niet kent kunnen jou ook vragen om een seksuele foto te sturen.’

Achter de groep-achter hangt een Instagram-logo. Naast haar zit haar moeder Marjolein Bongers, beïnvloedingspsycholoog en social-mediatrainer. In een interview na afloop vertellen moeder en dochter hoe het idee voor het webinar ontstond. ‘Op Julia’s school doen ze niks met mediawijsheid. Daarom bood ik aan om een gratis les te komen geven, wat ik vaker doe op scholen,’ zegt Marjolein. ‘Maar daar gingen ze niet op in. Dan organiseer ik het zelf wel, dacht ik toen. Vorig jaar hebben we bij ons thuis een socialmediaparty georganiseerd voor Julia en haar vriendinnen. Dat was een groot feest, ze vonden het heel fijn om herkenbare ervaringen uit te wisselen.’

Volle overtuiging

Toen de coronacrisis uitbrak, was een webinar een logische vervolgstap. Voor kinderen tussen de 10 en 12 jaar, waarbij de bedoeling is dat ouders meekijken en achteraf met hun kind doorpraten. Het idee was al gauw dat niet Marjolein, maar Julia het webinar zou geven. ‘Als kinderen het tegen kinderen zeggen komt het beter over’, zegt Marjolein.

Als je kind naar buiten loopt zeg je toch ook niet: ik hoef niet te weten waar je naartoe gaat, dat is jouw privacy?

Bovendien is Julia een uitstekend verteller. Natuurlijk heeft haar moeder geholpen met de inhoud, maar ze brengt de inzichten en waarschuwingen over social media met volle overtuiging. Haar presentatie is opgeleukt met polls die de kijkers live kunnen invullen (‘hoe oud denk jij dat je moet zijn voor Instagram?’), plaatjes en video’s. Na afloop is ruimte voor vragen in de chat, die worden beantwoord door Marjolein.

Julia vertelt dat ze op school al meerdere spreekbeurten heeft gehouden over onderwerpen als social media en online pesten. ‘Ik gebruik nu een paar jaar social media en ik wist natuurlijk dat mijn moeder daar ook trainingen in gaf. En op een gegeven moment werd ik wel benieuwd wat ze daar vertelde en wat er dan belangrijk is.’

Vakantiefoto’s

Het eerste webinar in april was al gauw ‘uitverkocht’ met 80 kijkers (videodiensten stellen een grens aan het aantal kijkers). Begin mei volgde een tweede editie met ongeveer 50 kijkers.

Julia richt zich in het webinar niet alleen tot de kinderen, maar ook tot hun ouders. Zij moeten bijvoorbeeld niet zomaar vakantiefoto’s op Facebook zetten waar een kind in zwemkleding op staat. Ook raadt Julia ze aan om mee te kijken met wat hun kind doet. ‘Als je naar buiten gaat, vragen je ouders ‘waar ga je heen’, maar als ik op mijn kamer zit en ik heb met iets als grooming te maken, dan kan mijn moeder dat niet zien.’

Volgens Marjolein hebben ouders vaak geen idee wat hun kinderen online doen. ‘Ze weten weinig van social media als TikTok. Het checken van de telefoons noemen ze “een inbreuk op de privacy van mijn kind”. Als je kind naar buiten loopt zeg je toch ook niet: ik hoef niet te weten waar je naartoe gaat, dat is jouw privacy? Het is gewoon gemakzucht, ouders hebben vaak geen zin om zich erin te verdiepen.’

Het webinar is voor ouders ideaal. ‘Op die manier hoeven ze het niet zelf uit te zoeken maar wordt het direct aan hen en het kind uitgelegd.’

De adviezen in Julia’s webinar komen grotendeels overeen met die van mediawijsheidorganisaties als Netwerk Mediawijsheid. Natuurlijk blijft het deels een subjectieve zaak. Neem sexting. De boodschap van Marjolein en Julia is: stuur nóóit sexy foto’s naar je verkering, ook niet als je hem/haar vertrouwt. Er zijn seksuologen die die boodschap vinden neigen naar victim blaming en stellen dat je niet de afzender, maar de ontvanger verantwoordelijk moet houden.

‘Ik wou dat het zo werkte’, reageert Marjolein. ‘Maar je kunt de verantwoordelijkheid niet bij die ander leggen, want die ander is nu eenmaal niet te vertrouwen. Als ik langskom op middelbare scholen zijn er altijd kinderen die zeggen: “Het is hun eigen schuld, dan moet je maar niet zo’n foto sturen”.’ Om maar aan te geven dat tieners weinig scrupules voelen op dit gebied. ‘In elke middelbareschoolklas gebeurt dit minstens een of twee keer per jaar. Een paar jaar geleden schrokken scholieren nog van dit onderwerp. Nu halen ze hun schouders erover op.’

Nepnieuws

In het webinar is ook aandacht voor nepnieuws dat onder kinderen rondgaat. ‘Je moet niet alles geloven en niet alles delen’, zegt Julia in het webinar. ‘Wil je een betrouwbare bron, kijk dan bijvoorbeeld het Jeugdjournaal. Daar is al het nieuws echt.’

‘Nepnieuws wordt vaak doorgestuurd via WhatsApp’, zegt Marjolein. ‘Vaak is het in de vorm van een waarschuwing of een oproep om dingen door te sturen. Voor kinderen is het nog lastiger dan voor volwassenen om te zien of het echt is of nep.’

Diverse scholen hebben de laatste tijd last van nepnieuws over het coronavirus. Zo moest een school in Heemskerk optreden tegen een nepnieuwsbericht waarin werd beweerd dat er corona-slachtoffers onder de leerlingen waren. Het artikel leek afkomstig van de site van RTL Nieuws. Eenzelfde soort situatie ontstond rond een gemanipuleerd AD-artikel dat rondging op een school in Hilversum.

Of Julia en Marjolein webinars blijven organiseren, weten ze nog niet. Nu de basisscholen weer geopend zijn hebben kinderen en ouders er misschien minder tijd voor. Als volgende stap denkt het duo aan het schrijven van een boek. Zo kunnen ze pas echt een groot publiek bereiken. Marjolein: ‘En dan geen saai boek, maar iets met leuke illustraties, en interviews met influencers en vloggers die het boek dan weer op hun socials kunnen promoten.’

Lees ook:

Henrike van Gelder (Kidsweek, SevenDays): ‘Media mogen kinderen serieuzer nemen‘

Moet je als nieuwsorganisatie wel op TikTok willen zitten?