Helpen ananasplanten tegen snurken? Hoe NU.nl factcheckt voor Facebook

Sinds de site Nieuwscheckers van de Universiteit Leiden de samenwerking met Facebook heeft stopgezet wegens gesteggel over juridische aansprakelijkheid, is NU.nl de enige overgebleven organisatie die in Nederland voor Facebook berichten controleert. Dat doet de nieuwssite in de rubriek NUcheckt. Dagelijks worden daar bedenkelijke beweringen op hun betrouwbaarheid gecontroleerd. Vorig jaar waren 120 van die stellingen afkomstig van berichten op Facebook.
Van alle Facebook-berichten die NU.nl checkt, is eerst melding gemaakt door Facebookgebruikers. Dat kunnen ze doen door in de rechterbovenhoek van een bericht op het menu te klikken en het bericht te rapporteren. Vervolgens krijgen redacteuren van NU.nl ze te zien in een door Facebook gebouwd dashboard.

Als een bericht veel rondgaat, is het extra interessant om juist die bewering te checken

Uit dit dashboard kiezen de redacteuren van NUcheckt zelf de berichten die ze gaan factchecken, vertelt redacteur Shannon Bakker. ‘Dat doen we grotendeels op basis van ons gezonde verstand. We kunnen zien hoe vaak een gerapporteerd bericht al gedeeld is, dus als een bericht al veel rondgaat, is het extra interessant om juist die bewering te checken. Ook moet de inhoud van het bericht al een beetje wringen en vragen oproepen: van sommige berichten weten we van tevoren dat het geen nepnieuws is, en we controleren voornamelijk berichten die twijfelachtig zijn.’

Vaccinatie en Zwarte Piet

De onderwerpen die het meest terugkeren in gerapporteerde berichten, zijn op dat moment vaak actueel in het publieke debat. ‘Zo zie je momenteel veel berichten over het klimaat. Eerder ging het vaak over vaccinatie, de gezondheidsrisico’s van het 5G-netwerk en de zwartepietendiscussie.’ De gekste dingen die Bakker tegenkwam als factchecker? Vooral veel gezondheidsclaims.  ‘Bijvoorbeeld ‘avocadopitten zijn goed voor je’ en ‘ananasplanten helpen tegen snurken.’’
Als Bakker een stelling checkt, gaat ze zo veel mogelijk op zoek naar de bron van een bewering. ‘Zo berichtte Glamour eens dat lui zijn goed voor je gezondheid is. Dat zou zijn bewezen door onderzoek naar de fossielen van mensen. Toen ik vervolgens het onderzoek erbij pakte waarop dit bericht gebaseerd was, bleek dat er onderzoek was gedaan naar de fossielen van slakachtige dieren. Over de gezondheid van mensen is in dit onderzoek niets gezegd.’ Dit verkeerd interpreteren van een wetenschappelijk onderzoek is volgens Bakker de meest gemaakte fout van professionele media.
Bakker deed de masteropleiding journalistiek en heeft een verleden als datajournalist. Dat komt bij dit werk goed van pas. ‘Je moet geen hekel hebben aan papers lezen en je moet wat van statistiek snappen.’ Toch laat zij het eindoordeel of iets wel of niet waar is, vaak over aan experts. ‘Zij kunnen een onderzoek beter plaatsen in de context van het onderzoek dat nog meer over een bepaald onderwerp verschenen is, en kunnen zo veel beter nuances aanbrengen.’

Geen trollen

Zoals gezegd is de meest gemaakte fout van professionele journalisten dat zij de resultaten van een onderzoek verkeerd naar het nieuws vertalen. Pertinent onjuiste beweringen ziet Bakker vooral bij pulpsites die advertentie-inkomsten willen genereren met sensationele aandachttrekkertjes. ‘Trollen’ komt ze niet tegen.
Hoewel Bakker wel kan zien hoe vaak een nepbericht op Facebook is gedeeld, kan zij niet het totale bereik zien. Ze kan dus niet zeggen of de ‘debunking’-berichten van Nu.nl datgene herstellen wat onjuiste berichten aanrichten. Wel zegt Bakker tevreden te zijn over de samenwerking met Facebook. In de kritiek dat het dashboard niet prettig zou werken, herkent ze zich niet. En hoewel NU.nl een vast bedrag krijgt van Facebook voor het factchecken, is er geen druk vanuit Silicon Valley om meer berichten te controleren. ‘We kunnen zelf uitmaken wat we doen, en vaak levert het dashboard mooie input voor onze rubriek.’