Het gebeurde pas nog. Voor een nieuw toneelstuk sprak theatermaker Jennifer Welch met een journalist. Ze vroeg de verslaggever wat hem was opgevallen tijdens een interview met een bron. Het antwoord was dat de desbetreffende man een opvallende band met zijn hond had. Theatergoud, vond Welch dat. Een detail dat zelden in het journalistieke eindproduct terecht komt, maar dat zij heel goed kon gebruiken. ‘Hoe iemand met zijn honden omgaat kan veelzeggend zijn voor zijn of haar karakter in een toneelstuk.’

Kort op het nieuws

In 2013 kwam Welch op het idee om journalistieke producties een tweede leven te geven door ze tot toneelstukken om te werken. Als theatermaker wilde ze iets over de tijdsgeest kunnen zeggen, maar de urgentie van haar boodschap ging verloren in alle tijd die nodig was om een stuk op de planken te brengen. Van idee via tekst, casting, decor en repetities naar opvoering duurde namelijk al snel drie jaar. ‘Wat als ik me op het dagelijks nieuws zou gaan richten?’ dacht ze. ‘Zou het mogelijk zijn om een stuk te maken dat wél relatief kort op het nieuws gemaakt kan worden?’
Samen met het Center for Investigative Reporting begon ze te experimenteren. Het eerste toneelstuk dat ze maakte stond binnen drie maanden op de planken. Inmiddels zijn er meer dan tien stukken gespeeld, verspreid door het hele land: North Dakota, New Jersey, Mississippi, Missouri en Californië. North by Inferno was gebaseerd op de reconstructie van een enorme explosie op een olieveld, Beautiful Agitators ging over het leven van een activist die vanuit haar schoonheidssalon een volksbeweging opzette en in Terra Incognita werd een gezin gevolgd dat een lek in de olietank onder hun huis ontdekte en in een bizarre bureaucratische komedie verzeild raakte.

Een toneelstuk beleef je samen. In gesprek met de makers kunnen mensen vragen stellen, hun ervaringen delen en krijgt journalistiek werk een nieuw leven

Op dit moment werkt Welch samen met journalisten van The Huffington Post om een voorstelling op te zetten over islamofobie. Het stuk wordt geschreven terwijl het journalistieke veldwerk nog gaande is, zodat ze het met elke nieuwe vondst verder vorm kan geven en het dus vrij snel op de planken kan brengen.

Het team waar Welch mee werkt bestaat uit vier mensen en wordt afhankelijk van het project waar ze aan werkt uitgebreid. Aan de hand van de feiten die journalisten hebben verzameld en van de interviewtranscripten komt ze al een heel eind voor het script. Ze wil wel toegang tot de bronnen kunnen hebben, hen vragen kunnen stellen om personages van hen te kunnen maken. Wat ze eten bij het ontbijt, wat ze in hun vrije tijd doen, welke kleding ze dragen.

Inzichten

‘De samenwerking met de journalisten is heel belangrijk,’ zegt Welch. ‘We vragen hen ook al vroeg in het proces mee te kijken.’ Dat leidt soms tot verrassende inzichten. ‘We hadden bijvoorbeeld in het script staan dat een personage op een agressieve manier scheldt. Maar volgens de journalist was dat absoluut niet zo gegaan. “Jawel,” zei ik. “Ik heb het in het interviewtranscript zien staan.” We gingen samen kijken en daar vonden we het inderdaad terug, al herinnerde de journalist zich toen dat de geïnterviewde niet agressief was geweest maar het juist grappend had gezegd. Belangrijk: want dat verandert de lading van een scene totaal.’
Hoewel alle toneelstukken op feiten gebaseerd zijn, vraagt een verhaal soms om een aanpassing om het op het podium te kunnen brengen. Soms wordt er een rol aan het geheel toegevoegd. Ook staat niet elke bron die in een journalistieke productie wordt opgevoerd te springen om zichzelf vertolkt door een acteur op de planken terug te zien. ‘Dat verandert de zaak,’ zegt Welch. ‘Het vergt een nieuwe aanpak.’ Grote moeilijkheden met toegang tot of medewerking van bronnen, kunnen ervoor zorgen dat het project wordt afgeblazen.

Gesprek met het publiek

‘Het toneelstuk is echt een verlengstuk van het journalistieke werk. Het is een toevoeging.’ Welch vindt het essentieel dat er na de opvoering gelegenheid is voor een gesprek tussen de journalist, de makers van het stuk en het publiek. Welch: ‘Als we nieuws lezen in de krant of op Facebook, als we het horen op de radio of zien op televisie zijn we doorgaans alleen. Maar een toneelstuk beleef je samen, het wordt een collectieve ervaring. In gesprek met de makers kunnen mensen vragen stellen, hun ervaringen delen en krijgt journalistiek werk een nieuw leven.’
De kosten voor een stuk lopen uiteen. ‘Van 30.000 tot 150.000 dollar,’ zegt Welch. Tot nu toe haalt ze financiering binnen op projectbasis. ‘Maar we willen toe naar één structurele financier zodat de zorgen over het bij elkaar krijgen van het geld minder tijd in beslag gaan nemen.’ Al laat ze zich nooit door geld tegenhouden. ‘Als je een ruimte, een geweldig idee, ongelofelijke toneelschrijvers en journalisten samenbrengt, dan moet het lukken om iets geweldigs neer te zetten. Je moet gewoon creatief zijn.’
Foto (groot) door Kilyan Sockalingum