Tot de dood ons scheidt: minder scheidingen tijdens coronacrisis, maar vaker een overlijden

Door Esther Villerius en Lisa Vos

Zo ook de partner van Adja Rukundo. De ’s-Gravenzandse verloor onlangs haar man Jean-Claude. Op eerste paasdag kreeg hij een hersenbloeding. Een dag later stierf hij. Totaal onverwachts.

‘Dit is een hele gekke tijd om iemand te verliezen. Alles is extra verdrietig,’ zegt Rukundo. ,’De steun is beperkt. Mensen bellen wel, maar langskomen voor een knuffel zit er vaak niet in. Niet dat die knuffel mijn man terughaalt. Wel is deze soms heel erg welkom. Alleen al om op die manier te voelen dat iemand meeleeft.’

Rukundo is niet de enige die in deze tijd haar partner heeft verloren. Er zijn meer weduwen zoals zij: afgelopen maand verloren ruim zevenduizend mensen hun partner. De beëindiging van het huwelijk van Rukundo en haar man is onderdeel van een proces dat sinds maart zijn sporen achterlaat in de samenleving.

Waar de ontbinding van een huwelijk of geregistreerd partnerschap in aanloop naar de maand april van de afgelopen tien jaar altijd daalde, ziet Nederland in 2020 juist een piek. Klopt de verwachting dat er tijdens de coronacrisis meer stellen scheiden dan toch? Heeft de thuisisolatie als effect dat we elkaar niet meer kunnen uitstaan en plotsklaps talloze relaties stuklopen?

Dat zou moeten betekenen dat er in april ook een stijging in het aantal opzettelijke ontbindingen is. En juist hier zit het knelpunt: het tegendeel gebeurde. Afgelopen april zijn er minder mensen gescheiden. Waar komt dan die hausse in het totaal aantal ontbindingen vandaan?

Dit is waar Adja’s verhaal tekenend is. Hoewel de hoeveelheid ontbindingen door overlijden al een decennium lang een groot deel van het totaal aantal ontbindingen is, was dit de afgelopen maand plots meer dan de helft. Huwelijken eindigen momenteel niet omdat we elkaar niet kunnen uitstaan, maar omdat onze partner overlijdt. Adja’s tragiek speelt daarmee een sleutelrol in het begrijpen van het onderzoek van CBS.

De verwachting dat er nog vele scheidingen komen, blijft vooralsnog staan. Enige nuancering van de kille cijfers is daarbij wel nodig. De ontbindingen in het eerste kwartaal van 2020 zijn namelijk geen onderdeel van de aangekondigde vechtscheidingen.

Geen afscheid

Wel zijn er nu minder mensen getrouwd en staan er meer mensen alleen voor. Dat baart Herman de Mönnink, rouwtherapeut en grondlegger van de ‘Verlieskunde’, zorgen. Hij is ongerust over de mensen die in deze tijd hun partner verliezen, met name als de oorzaak daarvan corona is: ‘Rouwverwerking zou je kunnen vergelijken met het oplossen van een puzzel. Bij hen ontbreken er een aantal stukjes. Een daarvan is het afscheid nemen.’ Dat laatste kan in coronatijd vaak niet op de intensive care-afdeling en in verpleeghuizen.

‘Dat mensen soms worden weggehouden bij hun stervende partner, is te begrijpen. Althans, als het op het verstand aankomt,’ aldus De Mönnink. ‘Maar,’ vervolgt de psycholoog, ‘Dit gaat in tegen de natuurlijke behoefte om bij het afscheid bij elkaar te komen. Het ook op laatste momenten van betekenis zijn, zodat je hier een goed gevoel aan overhoudt. Niet dat je verder weg komt te staan.’

‘Wanneer dat wel gebeurt, raken mensen gefrustreerd. Herinneringen aan die laatste periode zijn er niet en een zwart gat maakt de situatie moeilijk te accepteren. Sommige mensen kunnen jaren in een soort zoekmodus blijven hangen, niet wetende waar ze met hun emotie naartoe moeten. Anderen raken de weg kwijt.

De Mönnink spreekt over een vrij abnormale situatie en benadrukt de noodzaak van de juiste steun, bijvoorbeeld in de vorm van maatschappelijke werk. ‘Als mensen deze niet krijgen, kan je er vergif op innemen dat een aantal in een depressie belanden of last krijgen van angsten.’

Zorgfotografie

Ook ziet De Mönnink een belangrijke rol weggelegd voor zorgfotografie: laat de verpleegkundige, die wel bij de patiënt mag komen, foto’s maken van de laatste fase. Maak dit fotodagboek beschikbaar voor naasten bij wijze van nazorg. Dit kan helpen bij de verwerking van een verlies.

‘Een foto kan nabestaanden helpen om de waarheid onder ogen te komen. Letterlijk en figuurlijk. Het laat precies zien wat er met hun geliefde gebeurd is. De onbeantwoorde vragen, waarmee zij achterblijven, worden als het ware beantwoord. Ook kan een foto helpen emoties op te roepen. Emoties die je als je wél daadwerkelijk bij het afscheid bent ook zou uiten.’

Ewout Scholtes, die nabestaanden begeleidt bij rouwbezoeken en assisteert bij uitvaartdiensten, ziet eveneens dat er anders afscheid wordt genomen. De coronamaatregelen drukken hier een heel grote stempel op, meent hij.

‘Natuurlijk kan je op een uitvaart met elkaar praten, maar fysiek worden zit er door het virus vaak niet in. Dit heeft zeker invloed op het verwerkingsproces. Nabestaanden staan er meer alleen voor. Niet dat die omhelzing het verdriet verhelpt, maar het helpt wel. Een knuffel lucht op.’

Uitvaart coöperatie DELA gaat ouderen die moeite hebben met het verlies van hun partner helpen. Dit doet zij, samen met Roessingh Research and Development (RRD) en het Nationaal Ouderfonds, door hen de online rouwdienst LEAVES aan te bieden. Weduwen worden door een virtuele agent ‘bij de hand genomen’. ‘Het programma is niet ontstaan om rouw te verwerken,’ zegt manager Sanne Geurtsen. ‘Dat is een utopie, denk ik. Het programma helpt je omgaan met het verlies.’

Foto: Matt Seymour 

Lees ook:

Dit is een van vijf artikelen die voortkomen uit het project datajournalistiek van het talentprogramma onderzoeksjournalistiek IMPACT. Lees hier meer over het programma. Lees ook de andere vier artikelen:

De woorden die corona kleuren – het vocabulaire van de persconferenties

Nederlandse corona-aanpak lijkt beter voor ondernemers dan Zweedse

Dagje strand of in het park: Nederlanders laten stap voor stap de teugels vieren

Man of vrouw – wie wordt het hardst getroffen door corona?