Transmedia storytelling: wat de journalistiek kan leren van Wie is de Mol en Star Wars

Het is 2003 als wetenschapper Henry Jenkins het begrip transmedia als volgt introduceert: ‘Transmedia storytelling is een verhaal dat zich ontvouwt via diverse mediakanalen, waarbij elk kanaal een aparte bijdrage levert aan de totale verhaallijn.’ Deze definitie onderscheidt transmedia meteen van andere vormen van storytelling. Een multimediaal verhaal bevat weliswaar meerdere mediavormen, maar alles wordt als een kant-en-klaar pakketje op één locatie gepubliceerd. Websites als Nu.nl doen dit vaak door een video of tool toe te voegen aan een geschreven nieuwsbericht. Een crossmediale productie wordt wél over meerdere kanalen uitgesmeerd, maar deze brokjes verschillen onderling nauwelijks van inhoud. Denk bijvoorbeeld aan de manier waarop de NOS verslag doet van een aardbeving. Of je nu het achtuurjournaal kijkt, het artikel online leest of het nieuwsbulletin op Radio1 luistert, je krijgt overal nagenoeg dezelfde informatie.

Hollywood

Bij transmedia storytelling voegt ieder kanaal echt iets nieuws toe aan het grotere verhaal. Het gebeurt al jaren bij filmfranchises als Star Wars. Deze verhaalwereld begon met enkele films, maar is uitgebreid met spin-offs, boeken en games. Fans worden aangespoord om via deze extra kanalen hun kennis van het Star Wars-universum te verbreden. Die mogelijkheid om dieper in een verhaal te duiken is kenmerkend voor transmedia.
Daarnaast speelt het publiek een belangrijke rol in transmediale projecten. De consument is niet alleen ontvanger, maar heeft vaak een actieve functie in het verhaal. Zo zette filmmaatschappij Warner Bros. ter promotie van Batmanfilm The Dark Knight een verkiezingscampagne op rondom personage Harvey Dent, met als gevolg dat tienduizenden fans de straat opgingen met posters van een fictieve politicus. Of – dichter bij huis – in Wie is de Mol?, waar ‘molloten’ hun verdenkingen uiten via de app en thuis meespelen met hun eigen mollenboekje.
Zelfs Goede tijden, slechte tijden is veranderd in een waar transmediaproject. In de zomerstop werden volgers zoet gehouden met interactieve apps en de spin-off Nieuwe tijden. Twee jaar geleden ging de soap nog verder door personage Nina Sanders een kledinglijn te laten ontwerpen, die winkelketen WE vervolgens in de winkel bracht. Een slimme commerciële truc, die fans de kans geeft een stukje van hun favoriete schijnwereld naar het dagelijks leven te halen.

In de praktijk

Die binding met de consument staat in deze tijd van afnemende lees-, luister- en kijkcijfers bij veel redacties hoog op het lijstje. Maar hoe creëer je die bij verhalen die niet gaan over een fictieve blockbusterwereld, maar over de harde realiteit? Een goed voorbeeld is De asielzoekmachine, een transmediaconcept uit 2016 over het asielbeleid in Nederland. Naast een interactieve docu op het centrale online platform, werd dit project uitgebreid met een korte tv-documentaire (EO/IKON) en een lange radioreportage voor de VPRO. Deze onderdelen vullen elkaar aan en bevatten stuk voor stuk nieuwe informatie. Ze zijn zo gemaakt, dat je ze ook los van elkaar kunt zien of beluisteren. Zo kies je zelf in welke volgorde je het verhaal doorloopt. Als kers op de taart organiseerden de makers tentoonstellingen, waar volgers van De asielzoekmachine hun steentje aan bij konden dragen door te debatteren over het vluchtelingenbeleid.

Intensief

Toch levert een zoektocht naar journalistieke, transmediale producties maar een karige oogst op. Het opzetten van een transmediaal concept kost dan ook veel tijd en moeite. Je moet vooraf een gedetailleerd scenario uitwerken, waarin staat in welke volgorde en vorm de verhaallijn zich gaat ontplooien. De veelzijdigheid aan mediavormen zorgt er daarnaast voor dat je behalve gespecialiseerde journalisten soms ook programmeurs of vormgevers nodig hebt. Niet ieder onderwerp leent zich voor zo’n rigoureuze aanpak. Doordat een transmediaal verhaal zich over langere termijn uitbreidt, is het eigenlijk alleen geschikt bij nieuwsonderwerpen die enige tijd actueel blijven, zoals presidentsverkiezingen of de vluchtelingencrisis.

Een transmediaal verhaal is de ideale manier om je als medium te onderscheiden, zeker nu zulke verhalen nog schaars zijn

Aan de andere kant zijn er genoeg argumenten om een transmediaal idee niet direct van tafel te schuiven bij de redactievergadering. Het is een ideale manier om je als medium te onderscheiden, zeker nu er nog weinig bekende voorbeelden zijn. Zoals The New York Times ooit revolutionair was met het multimediale Snowfall, kan transmedia nu een nieuwe stap vooruit zijn in de manier waarop we verhalen bij het publiek brengen.

Maatschappelijke ontwikkelingen

Net als voor de filmwereld zit ook voor de journalistiek een groot deel van de ‘transmedia-magie’ in de verspreiding over meerdere kanalen. Transmedia geeft je de vrijheid om zelf een route door het verhaal te bepalen en daarbij te kiezen welke content je wel en niet wilt zien. Dat sluit aan bij de manier waarop we tegenwoordig nieuws tot ons nemen. Door de opkomst van smartphones zijn we gewend om informatie via meerdere websites en apps bijeen te harken. De behoefte aan een ‘ouderwets’, lineair verhaal neemt ondertussen af.
Daarnaast kun je door het gebruik van verschillende platforms ook nieuwe doelgroepen aanboren. Zo trok de NRC jongere lezers naar een achtergrondverhaal over voetbaljournalistiek door het artikel op social media te promoten met een game, waarbij gebruikers zelf in de schoenen van een sportverslaggever stapten.
Dat transmedia in de toekomst de huidige vorm van verslaggeving over zal nemen, is onwaarschijnlijk. Maar het is ontegenzeggelijk een interessante vertelvorm is die aansluit bij de wensen van de digitale maatschappij waarin we leven. Als maker zul je altijd moeten afwegen of een onderwerp geschikt is voor transmedia en hoe je het verhaal in het vat gaat gieten. Doe je dat goed, dan word je ooit wellicht in één adem genoemd met Luke Skywalker en Bruce Wayne.
Dit is een verkorte versie van Sven de Laet’s scriptie ‘Transmedia storytelling; de heilige graal voor de journalistiek’. Ook een interessante scriptie over journalistiek geschreven? Laat het ons weten: mail naar info[at]svdj.nl. 
Foto door Tommy van Kessel (via Unsplash)