Zo creëert je brein z'n eigen nepnieuws: de rol van vooroordelen en verwachtingen

Tijdens het lezen van een nieuwsbericht toetst je brein de nieuwe informatie automatisch aan jouw ideeën over het onderwerp. Zo’n verzameling van vooroordelen, verwachtingen, overtuigingen en opvattingen wordt in de wetenschap een schema genoemd. De wetenschappers van de Ohio State University onderzochten welke invloed schema’s hebben op de manier waarop we een artikel lezen en onthouden. Ze ontdekten dat we nieuwsberichten die in strijd zijn met onze eigen schema’s aandachtiger lezen. Toch onthouden we de feitelijke informatie van zulke nieuwsberichten minder goed. En zo dragen wij bij aan de verspreiding van nepnieuws, blijkt uit het onderzoek.

Vergelijking tussen getallen

Iedere respondent las twee nieuwsartikelen die in lijn waren met zijn of haar schema’s én twee nieuwsartikelen die in strijd waren met die schema’s. Ieder artikel bevatte een vergelijking tussen twee getallen. Een artikel dat strijdig was met de schema’s van respondenten beschreef bijvoorbeeld het aantal Mexicaanse migranten in Amerika: 12,8 miljoen in 2007, 11,7 miljoen in 2014 (veel Amerikanen denken dat het aantal Mexicaanse migranten sinds 2007 is toegenomen). Met behulp van speciale apparatuur monitorden de onderzoekers de oogbewegingen van de respondenten en brachten zij het leesgedrag in kaart.

Ook al lazen de respondenten de artikelen extra aandachtig, ze vertelden de inhoud niet goed na

Tijdens het lezen van de ‘strijdige’ artikelen herlazen respondenten vaker delen van de tekst om de informatie nog eens te controleren. Ook lieten zij hun ogen tijdens het teruglezen van de tekst langer rusten op de genoemde getallen dan wanneer zij een artikel lazen dat in lijn was met hun schema’s. Door de artikelen met meer aandacht of nogmaals te lezen probeerden de respondenten te voorkomen dat ze zich vergisten in wat zij lazen. Toch leverde de extra aandacht bij het lezen niet het gewenste effect op.

Meer aandacht, slechtere schattingen

Ondanks de extra tijd die respondenten namen om tegenstrijdige informatie te verwerken, vertelden zij de feiten uit het gelezen artikel niet goed na. De onderzoekers vroegen de respondenten om een schatting te maken van de numerieke waardes die zij in de artikelen hadden gelezen. Wat bleek? De respondenten herinnerden zich de percentages vrij accuraat, maar koppelden de percentages aan de verkeerde groep (en in lijn met hun schema’s). Zo dachten de meeste respondenten na afloop van het onderzoek nog steeds dat er in 2014 meer Mexicaanse migranten waren dan in 2007.

Grafieken en diagrammen

Uit het eerste deel van het onderzoek trekken de wetenschappers twee belangrijke conclusies. Wanneer je numerieke misinformatie bij het publiek wilt corrigeren is het niet voldoende om steeds weer de aandacht te vestigen op de juiste cijfers. Extra aandacht leidt niet automatisch tot accurate herinneringen. Media moeten de juiste cijfers op verschillende manieren presenteren. Met behulp van grafieken, diagrammen of andere visuele presentatievormen worden er andere verbindingen in ons brein aangelegd die de kans op een feitelijk juiste herinnering vergroten.

In het tweede deel van de studie onderzochten de wetenschappers een andere bron van nepnieuws die dicht bij onszelf ligt: het na- en doorvertellen van numerieke informatie.

Foto door Buchen Wang 

Lees ook:

Door deze game raak je beter bestand tegen nepnieuws
Van correspondent tot AI-expert: hoe Tom van de Weghe in de deepfakes dook