‘Een beetje obsessief maar niet gek’

‘Uncovering MH17’ heet de presentatie die Eliot Higgins woensdagavond 28 september in Groningen geeft aan de Rijksuniversiteit Groningen. Alsof ze naar een spannende film kijken, hangen studenten journalistiek aan Higgins’ lippen als hij uitlegt hoe zijn team een beeld bekeek van een grote vrachtwagen met trailer met daarop een Buk-lanceerinstallatie. Het beeld is boven komen drijven tijdens hun onderzoek.

Telefoonnummer op een dekzeil

Maar waar rijdt deze vrachtwagen? Op een dekzeil op de vrachtwagen zag het team een nummer staan. Ze haalden het nummer dichterbij en besloten dat het wel eens een telefoonnummer kon zijn. Het Oekraïense online telefoonboek werd er bijgehaald en ze vonden een garagebedrijf in het noorden van Donetsk. Op het presentatiescherm klikt Higgins door naar Streetview. Op het adres van het garagebedrijf komt een parkeerterrein met wat trucks in beeld, naast de poort hangt een bord, het beeld zoomt in. En jawel, daar staat precies hetzelfde telefoonnummer als op het dekzeil. Later bevestigt de eigenaar van de vrachtwagen dat zijn voertuig door separatisten in beslag is genomen. Onderzoekscollectief Bellingcat heeft dan een beginpunt vastgesteld voor de route die de lanceerinstallatie heeft afgelegd in juli 2014.

Het lijkt een fluitje van een cent, maar de Groningse studenten snappen na drie kwartier uitleg wat een immense gedrevenheid er komt kijken bij dit soort onderzoek. Dat de werkwijze van Bellingcat veel oplevert, werd woensdag 28 september bewezen bij de presentatie van het Joint Investigation Team (JIT). Alle door Higgins online verzamelde feiten werden door het internationale onderzoeksteam bevestigd.

Organisatie Bellingcat

Tijdens een eerder gesprek dat we hadden op 3 augustus 2016 in zijn Britse woonplaats Leicester heeft Higgins verteld over zijn organisatie. Na jaren van werk zonder betaling, zijn er nu wat inkomsten uit fondsen. Hij is parttime in dienst bij Bellingcat en werkt daarnaast voor de denktank Atlantic Council. Verder bestaat de organisatie onder meer uit verschillende projectleiders en heeft het een apart onderzoeksteam van vrijwilligers, dat het openbronnenonderzoek doet waar Bellingcat beroemd mee is geworden. Een van hen is de Nederlandse student Christiaan Triebert, die afgelopen zomer de Whatsappjes van de coupplegende Turkse generaals publiceerde. Al deze betaalde en onbetaalde medewerkers zijn verspreid over de hele wereld.

Sommige mailschrijvers waren zelf emotioneel betrokken bij het onderwerp

Mensen mailen vaak naar Bellingcat om hun hulp aan te bieden. Dat gebeurde ook na de eerste publicaties in 2015 over de aanwijzingen dat Rusland direct betrokken was bij het afschieten van de Buk-raket waarmee MH17 omlaag was gehaald. Veel Nederlanders mailden, maar daar kon Higgins lang niet altijd op ingaan. “Sommige schrijvers waren zelf emotioneel betrokken bij het onderwerp.”

Obsessief, maar niet gek

Maar wat zoekt hij dan vooral in medewerkers? “Een obsessief trekje,” zegt Higgins, die zichzelf ook omschrijft als licht obsessief. “We hebben mensen nodig die honderden, duizenden foto’s met aandacht bekijken, een eindeloze stroom berichten op sociale media kunnen doornemen. Maar ze mogen niet gek zijn, want daar heb je er ook genoeg van op de wereld. Ze moeten helder kunnen denken en dat betekent ook dat ze niet emotioneel betrokken mogen zijn.”

Om tunnelvisie te voorkomen speelt communicatie-app Slack een grote rol. ‘Het is belangrijk dat onze mensen altijd beseffen dat ze met aannames werken. Via Slack discussiëren we over onze ideeën en wat we tegenkomen. We bestrijden constant elkaars aannames en door dat te doen ga je na verloop van tijd steeds beter aanvoelen waar de valkuilen zitten.’

We bestrijden constant elkaars aannames. Zo voel je steeds beter aan waar de valkuilen zitten

Maar als het gewenste profiel ‘een beetje obsessief maar niet gek’ is, hoe vist hij dan de juiste mailtjes eruit? De berichten die Higgins selecteert zijn niet die van mensen die hulp aanbieden in het algemeen, maar komen van mensen die al op eigen houtje onderzoek zijn gaan doen. “Iemand schreef ons: ‘Ik heb een blog waarop ik informatie verzamel over inslagkraters in Oekraïne. Ik heb ze allemaal in kaart gebracht.’ Zo iemand heeft de juiste instelling.”

Met het onderzoek naar de kraters ging het Bellingcatteam verder. Alle beelden van inslagkraters werden vergeleken, de kraters werden nagemeten en er werd bepaald wat de richting van de inslag moest zijn geweest. De data werden verwerkt in een Google Fusion Table en op basis daarvan werd de lanceerlocatie bepaald. Daarna kon het team, zoekend op geolocation, posts op sociale media vinden van de Russische soldaten die op die plek waren geweest en zelfs beelden van zichzelf in actie hadden gepost. Het onderzoek speelt inmiddels een rol in twee rechtzaken: voor een Russische rechtbank en bij het Europese Hof voor de Rechten van de Mens.

Elke moedervlek en elke haar bekijken

Een ander voorbeeld dat Higgins geeft is de vondst van een Facebookpagina van een van de plegers van de aanslag in Paris, Bilal Hadfi. Het Bellingcatteam achterhaalde dat Bilal Hadfi een tweede Facebookpagina had onder de naam ‘Billy du Hood’ waarop foto’s van hem staan met wapens, waaronder een automatisch AKMS-geweer. Higgins: “We hebben zeker twee uur lang foto’s vergeleken om vast te stellen dat hij precies hetzelfde shirt droeg én dat hij een bruine vlek tussen zijn wenkbrauwen had. In dit soort situaties bekijken we elk stukje huid, elke moedervlek en elke haar in een gezicht voordat we ook maar iets naar buiten brengen of de politie informeren.”

Er is één ding dat Higgins frustreert, en dat is dat er niet meer vrouwen in zijn team zitten. Hij begint er ongevraagd over. “Ik zou willen dat er een 50-50 verhouding was.” In het onderzoeksteam zitten er twee, en buiten het team zijn er nog twee vrouwen die incidenteel bijdragen. De oorzaak is een gebrek aan aanbod dat hij niet helemaal kan verklaren. Als gastdocent aan King’s College bij de faculteit voor War Studies, ziet hij genoeg vrouwelijke studenten in de collegebanken zitten. Het moet bijna wel liggen aan het gegeven dat het technologie-onderwijs nogsteeds door mannen wordt gedomineerd. Higgins: “Het is niet zo makkelijk om met succes diversiteit na te streven als je om te beginnen maar uit een handjevol mensen kunt kiezen.”

Het volledige interview met Eliot Higgins (6700 woorden) staat op Blendle en gaat behalve over journalistiek ook over de effecten van langdurig kijken naar gruwelijk videomateriaal, de dood van James Foley, de leugenachtigheid van regeringen en machthebbers, zijn financiers, het businessmodel van Bellingcat, en vooral over de toekomst van het ‘openbronnenonderzoek’ in een wereld waarin Virtual Reality een steeds grotere rol speelt.