'Nepnieuws over Duitse verkiezingen kwam veelal vanuit rechts Amerika'

In aanloop naar de Duitse verkiezingen monitorde een taskforce van onderzoeksjournalisten dag en nacht sociale media, op de uitkijk naar nepnieuws. Sinds februari 2017 is Correctiv, een van de twee onderzoeksplatforms die betrokken waren bij de monitoring, partner van Facebook in de strijd tegen nepnieuws. Volgens oprichter David Schraven is nepnieuws een “bedreiging voor de samenleving“.

Krachten bundelen

First Draft News, het andere onderzoeksplatform, had al ervaring met factchecken tijdens verkiezingen in Engeland, Amerika en Frankrijk. Volgens Claire Wardle van First Draft News heeft het “geen zin als 25 journalisten verspreid over verschillende redacties allemaal dezelfde berichten toetsen op waarheid”: het werkt veel beter om de krachten te bundelen.
In de ochtend kwamen de factcheckers van het team extra vroeg bij elkaar om eventuele belangrijke nachtelijke vondsten  rond te sturen naar collega-journalisten, voordat de eerste redactievergaderingen plaatsvonden. Dagelijks werden 5 tot 6 artikelen met bevindingen gepubliceerd.

Factchecking verschilt niet zoveel van journalistiek

Jutta Kramm was jarenlang plaatsvervangend hoofdredacteur bij Berliner Zeitung, één van de drie grote lokale kranten in Berlijn. Sinds mei werkt ze bij het jonge onderzoekplatform van Correctiv, dat bestaat sinds 2014. Een oude rot in het vak die de overstap maakt naar social media en factchecken? “Zoveel verschilt factchecking niet van journalistiek. Bij goede journalistiek controleer je ook bronnen en feiten.”

Amerikaanse praktijken

Wat volgens Kramm tijdens de afgelopen maanden opviel, is dat de desinformatie over de Duitse verkiezingen vooral van de rechterkant van het Amerikaanse politieke spectrum komt.
“Zo hebben we gezien hoe Harris Media, aanhanger van Trump tijdens de Amerikaanse verkiezingen, een Duitse website opzette genaamd ‘Angela Merkel die Eidbrecherin’ [Angela Merkel de eedbreker] en de extreemrechtse partij Alternative für Deutschland  (AfD) die misinformatie vervolgens verspreidt via sociale media,” licht Kramm toe. AfD reageerde tegenover Correctiv niet op de berichtgeving.
Er komt relatief weinig nepnieuws uit Rusland. Volgens de Washington Post kan een verklaring voor de stilte van onder andere Russische bots zijn, dat Poetin “de strijd voor meer invloed in Duitsland [al] gewonnen heeft. Hij is erin geslaagd om een wig te drijven tussen Duitsland en de Verenigde Staten en de band tussen leden van de EU te verzwakken”.

Echte accounts

Een andere verrassing was de relatief kleine rol van bots en nepaccounts, licht Kramm toe. “Slechts een klein deel, ongeveer 10 procent volgens een studie van Oxford, werd verspreid door nepaccounts en bots. Het waren voornamelijk echte accounts die nepnieuws de wereld in hielpen. Dat waren voor een deel aanhangers van AfD om Angela Merkel in diskrediet te brengen, maar ook veel algemene geruchten over islamisering, moslims en vluchtelingen.”
Het recente onderzoek van het Oxford Internet Institute, waar Kramm aan refereert, heeft inderdaad dezelfde bevindingen opgeleverd. “De impact van politieke bots was over het algemeen klein. Slechts een fractie van het Twitter-verkeer over de verkiezingen werd gegenereerd door geautomatiseerde accounts, waarvan de meeste in de dienst van de extreemrechtse AfD.”

Nieuwe realiteit

Wat zijn de geleerde lessen voor volgende verkiezingen in Europa? Het belangrijkste is nog wel volgens Kramm dat nepnieuws een blijvend fenomeen is. “We zien een constante stroom aan misinformatie. Nepnieuws gaat nooit meer weg.”

Als we nepnieuws zien, sturen we dat door aan Facebook, dat onze bevinding onder de betreffende post plaats

Daarmee rijst ook de vraag of nepnieuws voldoende wordt tegengaan door Correctiv. “Als wij nepnieuws zien, publiceren we een bericht op onze website en sociale accounts, maar dat zullen niet zo veel mensen zien. Dat bericht sturen we ook naar Facebook, dat onze bevinding onder de betreffende post plaatst. Mensen die de post tegenkomen, zien dus ook gelijk dat het nep is.”
“Of dat voldoende uithaalt weet ik niet, maar het is beter dan dat Facebook de post zou verwijderen. Censuur voedt alleen maar het gebrek aan vertrouwen in de politiek en journalistiek,” aldus Kramm.

Noodzaak

Dat factchecking van sociale media nodig blijft staat buiten kijf, volgens Kramm. Hoe groot de invloed van desinformatie is op de gunstige verkiezingsuitslag voor AfD, is moeilijk te zeggen. Feit blijft dat de AfD de verkiezingen heeft gewonnen. Op de Facebook-pagina van Correctiv staat: “Vanaf vandaag is Duitsland een ander land. De Cdu en de SPD hebben massaal verloren. Populistische en rechtse extremisten zitten nu in het parlement. […] Voor ons is dit een schok.”