Nieuwsvoorziening in de regio 2013

In kleine gemeenten wordt de politiek amper nog gevolgd door de journalistiek. Lokale media duiken wegens gebrek aan financiën niet in de gaten die regionale media door bezuinigingen laten vallen. Dat blijkt uit onderzoek van het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek.

In gemeenten kleiner dan 50.000 inwoners ontbreekt nieuws over lokaal beleid vrijwel volledig, concluderen onderzoekers Quint Kik en Lammert Landman. Ze voerden in opdracht van het Stimuleringsfonds voor de Pers een onderzoek uit naar de kwaliteit van het nieuws in de regio en analyseerden het online nieuws in tachtig gemeenten.

In de grotere gemeenten, met meer dan 100.000 inwoners, zijn er wel nog meerdere media te vinden die berichten over lokaal beleid. Maar bij minder grote gemeenten treedt een sterke daling op van zowel het aantal online nieuwsberichten als het aantal berichten over lokaal beleid. “In gemeenten kleiner dan 20.000 inwoners is er zelfs vrijwel geen online nieuws over lokaal beleid te vinden”, schrijven de onderzoekers in hun rapport ‘Wie waakt er in de regio?’. Het treurigst is het gesteld in de provincie Zuid-Holland, met als dieptepunt Delft. Voor een stad met bijna 100.000 inwoners blijkt er online zeer beperkt nieuws te vinden over lokaal beleid.

Lokale omroep opvallend sterke waakhond

Op weekbasis telt een gemeente online gemiddeld 58 nieuwsberichten,
ofwel ruim 8 berichten op een dag. Gemiddeld zeventien procent van al dat online nieuws gaat over politiek, blijkt uit het rapport. De regionale dagbladen blijken de sterkste journalistieke waakhonden. 27 procent van hun online nieuws gaat over lokaal beleid. De dagbladen worden gevolgd door huis-aan-huisbladen (24 procent). Ook lokale omroepen zijn met 20 procent een opvallende waakhond. “In de tachtig gemeenten troffen we maar 54 omroepen aan. Maar in de gemeenten waar lokale omroepen aanwezig zijn, scoren ze erg goed”, zegt Landman.

Het online nieuws bleek voor zeventig procent te bestaan uit korte nieuwsberichten van maximaal 140 woorden. Achtergronden bij het nieuws hebben gemiddeld zo’n 400 woorden en maken 12 procent uit van de aangetroffen journalistieke genres. Quint Kik nuanceert dat de achtergronden bij het nieuws vrijwel alleen in de grotere gemeenten werden aangetroffen.

Regionale media blijken verder een belangrijke katalysator voor de aanwezigheid van lokale initiatieven. De onderzoekers spreken van een vliegwieleffect waarbij aanwezige nieuwsmedia andere media-initiatieven aantrekken. Wanneer regionale media minder berichten in een gemeente, neemt de berichtgeving van lokale media navenant af. Wel zien Kik en Landman dat regionale media niet langer in staat zijn om in de uithoeken van Nederland aanwezig te zijn. Die journalistieke rol lijkt voornamelijk weggelegd voor lokale omroepen en zelfstandige nieuwssites (hyperlocals). Deze hyperlocals kwamen opvallend sterk uit het onderzoek met veel online nieuws. Van de 4600 gevonden nieuwsberichten in een week tijd, zijn zo’n 1000 berichten afkomstig van hyperlocals.

Hyperlocals in Nederland

Eén van de problemen waar hyperlocals mee kampen is de financiële situatie, zegt Piet Bakker, lector aan de Hogeschool Utrecht. Samen met onderzoeker/docent Marco van Kerkhoven en vierdejaarsstudenten analyseerde hij hyperlocals in Nederland. In totaal blijken er 350 lokale nieuwssites actief te zijn in 199 Nederlandse gemeenten. Een flink aantal, vermeldt het rapport, maar het is een permanent snel veranderend landschap. Een derde van alle hyperlocals start om de politiek kritisch te volgen en uit onvrede over te kort schietende nieuwsmedia, maar het probleem is het in de lucht houden van de sites.

De onderzoekers concluderen dat een gebrek aan technische en bedrijfskundige kennis daarvan de oorzaak is. “De praktijk van de Nederlandse lokale sites laat geen gebrek aan innovatie zien, maar een probleem met ‘sustainability’ – het bedrijfsmatig gezond maken van het business model zodat er continuïteit ontstaat. Dit probleem manifesteert zich in de praktijk doordat duidelijk is dat veel sites niet optimaal gebruik maken van de mogelijkheden die voorhanden zijn”, vermeldt het rapport. De onderzoekers wijzen hierbij onder meer op een gebrek aan kennis over het optimaal benutten van advertenties.

Opvallend in het onderzoek is dat de provincies Friesland en Zeeland een bovengemiddeld hoog aantal zelfstandige nieuwssites kent, gemiddeld 3 per gemeente. In rest van de provincies ligt dit rond de 1 per gemeente, met uitschieters in Limburg, Flevoland en Drenthe van gemiddeld 0,3. Het hoge aantal nieuwssites in Zeeland en Friesland zegt echter niets over de tevredenheid van de inwoners over het nieuws in hun regio, concludeert professor Irene Costera Meijer, werkzaam aan de Vrije Universiteit Amsterdam.

Waardevolle journalistiek voor de regio

De Vrije Universiteit voerde een ander onderzoek in opdracht van het Fonds uit. Costera Meijer onderzocht samen met Devid Ilievski, Diana Kreemers en een tiental studenten hoe inwoners uit Friesland en Zeeland het nieuws waarderen. Aanleiding hiervoor was eerder onderzoek van het Fonds waaruit bleek dat Friesland over twee keer zoveel nieuwsmedia beschikt als Zeeland.

Ze ondervroegen de inwoners naar hun nieuwsbehoefte en analyseerden de berichten en het bereik van de nieuwsmedia. De onderzoekers vonden opvallend genoeg dat Zeeland met minder nieuwsmedia naar verhouding meer inwoners (61 procent) bereikten dan Friese media (49 procent). Het verschil tussen beide provincies vonden de onderzoekers in de kwaliteit van het nieuws: Zeeuwse media spelen beter in op nieuwsbehoeften van de inwoners, zoals regionale identiteit en samenhang met eerdere nieuwsgebeurtenissen.

Feitelijk beeld van de situatie

René van Zanten, algemeen directeur van het Fonds, concludeert dat de drie onderzoeken de eerder geuite zorgen door de commissie Brinkman en de sector onderschrijven. “Voor een goed geïnformeerde burger is het noodzakelijk dat er gewroet wordt in het doen en laten van gemeentebestuurders en vooral bij de kleinere gemeenten ontbreekt dat nu. De regionale media trekken zich door bezuinigen terug uit de haarvaten van de samenleving en nieuwe initiatieven delven na enkele maanden het financiële onderspit. Als Fonds zullen we in ieder geval alles proberen om oplossingen aan te dragen voor deze verschraling in de nieuwsvoorziening. We hebben nu een feitelijk beeld van de situatie in de regio dat mee kan helpen bij het opstellen van toekomstig beleid.”

Bekijk het overzicht met geanalyseerde gemeenten

In deze interactieve kaart zijn de eerste twintig gemeenten opgenomen die zijn geanalyseerd in het onderzoek ‘Wie waakt er in de regio?’. In de komende weken worden de resultaten aangevuld voor alle 80 gemeenten.

Download onderzoeksrapport