In 2025 stelt SVDJ voor de tweede keer de subsidieregeling open voor thematisch onderzoek. Een regeling voor praktijkgericht onderzoek, naast de sinds april 2023 bestaande mogelijkheid van de open aanvraag. Bij de thematische onderzoeksregeling richten we ons op gedeelde kennisbehoeften binnen de journalistieke sector. Voor de tweede oproep is de keuze gevallen op ‘Leiderschap en journalistieke innovatie’.
Het is mogelijk om tussen 18 augustus tot en met 10 november 2025 een onderzoeksvoorstel in te dienen. Hoe je dat doet lees je hier.
Op deze pagina lees je meer over de probleemstelling en hoe we bij dit thema uitgekomen zijn als SVDJ.
Probleemstelling
Het Stimuleringsfonds roept op tot het indienen van onderzoeksvoorstellen, gericht op het verkennen van leiderschapssoorten die (middel)grote journalistieke organisaties in staat stellen om (product)innovatie duurzaam te beleggen en borgen. Bij het formuleren van de hoofdvraag van het onderzoek vragen wij om formele en informele soorten van leiderschap te betrekken. Uit het onderzoeksvoorstel moet ook aandacht blijken voor de verbinding tussen enerzijds productontwikkelaars en programmeurs die zich bezighouden met innovatie en anderzijds journalisten op de werkvloer, verantwoordelijk voor de dagelijkse nieuwsproductie.
Duurzaam innoveren is niet makkelijk of vanzelfsprekend. Een innovatieve organisatie vraagt om zowel formeel als informeel leiderschap. Daarmee doelen we op het creëren van kaders waarbinnen top-down visie en bottom-up initiatief elkaar versterken en succesvolle innovatie kan gedijen. In het bijzonder vereisen (middel)grote journalistieke organisaties twee soorten van leiderschap naast elkaar. Enerzijds leiders die antwoorden geven, inhoud leveren en resultaten boeken. Anderzijds leiders die de juiste vragen stellen en ruimte om te experimenteren niet alleen beloven, maar ook daadwerkelijk creëren en beschermen. Het ontwikkelen van die tweebenigheid is een grote en relatief nieuwe uitdaging, die niet op één manier opgelost kan worden.
Binnen de bestaande werkstructuren van journalistieke organisaties moet innovatie zijn weg vinden van productontwikkelaars en programmeurs naar journalisten op de redactie. Het opschalen van succesvolle experimenten stuit daarbij geregeld op de dagelijkse praktijk van journalistieke productie. Tot het moment van opschalen is innovatie afhankelijk van energie op de werkvloer en ligt het eigenaarschap en informele leiderschap bij de vernieuwers zelf. Op de redactie waar de dagelijkse nieuwsproductie plaatsvindt, geldt daarentegen een sterke afhankelijkheid van formele leiders. Zij zijn bepalend voor wat er gebeurt met innovaties: blijft het bij geïsoleerde experimenten of worden de innovaties opgeschaald naar de redacties? Er moet verkend worden hoe formeel én informeel leiding kan worden gegeven binnen journalistieke organisaties om ervoor te zorgen dat zij op een duurzame manier gaan innoveren.
Download hier de oproepHoe zijn we tot dit thema gekomen?
Om tot dit thema te komen hebben we in het voorjaar van 2025 verkennende gesprekken gevoerd met leidinggevenden uit de journalistieke sector, een survey uitgezet onder experts binnen en buiten de journalistieke sector en tot slot een tweetal workshops georganiseerd. Daaruit kwam één overkoepelend inzicht naar voren: innoveren vraagt om duurzame structuren en specifieke vormen van (in)formeel leiderschap.
Duurzaam innoveren is niet makkelijk of vanzelfsprekend. Conventionele journalistiek vraagt om leiders, gericht op inhoud en resultaat. Een innovatieve organisatie is juist een lerende organisatie, waarvan de leiders zich richten op processen die experimenteren stimuleren, rollen die eigenaarschap verduidelijken en middelen die veilig falen mogelijk maken. Daarmee doelen we niet op micromanagement, maar op het creëren van kaders waarbinnen top-down visie en bottom-up initiatief elkaar versterken en succesvolle innovatie kan gedijen.
Dit vereist een fundamentele ontwikkeling. Grote journalistieke organisaties hebben twee vormen van leiderschap naast elkaar nodig: leiders die antwoorden geven, inhoud leveren en resultaten boeken én leiders die de juiste vragen stellen en ruimte voor innovatie niet alleen beloven, maar ook daadwerkelijk creëren en beschermen. Het ontwikkelen van die tweebenigheid is een grote en relatief nieuwe uitdaging, die niet op één manier opgelost kan worden.
Verkenning thema
Dit wordt onderschreven door meerdere ervaringsdeskundigen en experts op het gebied van innovatie. Zij hielpen ons om de probleemstelling en het onderzoeksthema verder te onderbouwen. Samen met hen kwamen we via de volgende stappen tot een leiderschapsgeoriënteerde invalshoek bij duurzame structuren voor innovatie:
Stap 1: literatuurstudie
In het jaarlijkse trendrapport van Reuters werd het ontwikkelen van nieuwe journalistieke ‘producten’ als belangrijke prioriteit aangemerkt voor journalistieke organisaties om relevant te blijven voor nieuwsgebruikers. Dit toetsten we bij ‘product’-expert Fabiënne Meijer. Zij bevestigde dat Nederland achterloopt als het gaat om het ontwikkelen van journalistieke producten.
We vulden dit aan met een literatuurstudie: succesvolle innovatie staat of valt met het omarmen van exploratie, in plaats van vasthouden aan exploitatie en efficiëntie. Dit komt onder andere naar voren in het in het recente proefschrift van Ornella Porcu. Hiermee belandden we op het spoor van een fundamenteel vraagstuk, dat raakt aan een van de pijlers van SVDJ: hoe organiseert de sector vernieuwing?
Stap 2 en 3: interviews en survey
Vervolgens initieerden we verkennende gesprekken met leidinggevenden van RTL Nieuws, Talpa Network, EW, DPG, Mediahuis, KRO-NCRV en NPO over hoe zij productinnovatie beleggen en borgen. Parallel hieraan verspreidden we een survey. Met deze tweede en derde stap vroegen we naar belemmeringen en kansen bij het bevorderen van innovatie en mogelijke kennisbehoeften op dit terrein. Hieruit kwam naar voren dat succesvolle innovatie binnen grotere journalistieke organisaties met name strandt door het gebrek aan structuur en helderheid over de doelen en rollen. In de interviews en de survey klonken drie mogelijke invalshoeken op die structuur door: organisatie, cultuur en journalistiek product.
Stap 4: verdiepende workshops
Dit vormde het startpunt van de eerste van twee workshops (stap 4). Hieraan namen (media)wetenschappers deel, innovatiespecialisten uit de journalistieke praktijk en innovatiecoaches en medewerkers van SVDJ. Deze eerste workshop had tot doel de genoemde invalshoeken verder uit te werken, hier voorbeelden bij te vinden en om te bepalen welke invalshoek de meeste urgentie genoot. De deelnemers kwamen overeen dat vooral de organisatorische randvoorwaarden beter georganiseerd moesten worden.
Met als doel die verkenning meer richting te geven gingen we tijdens de tweede workshop dieper in op het functioneren van de huidige werkstructuren. We keken met name naar de manier waarop redacties, management en bedrijfsbrede teams voor productontwikkeling samenwerken binnen grote journalistieke organisaties. Hoewel veel redacties bereid zijn te vernieuwen, stranden experimenten vaak in de beginfase. Dit komt door trage besluitvorming, het stellen van de belangen van de overkoepelende journalistieke organisatie boven die van de individuele redacties van nieuwstitels of het achterwege blijven van afspraken over eigenaarschap.
Tegelijkertijd laten praktijkvoorbeelden zien dat vernieuwing wél van de grond komt wanneer ruimte wordt gecreëerd voor projectmatig en iteratief werken, met een duidelijke rolverdeling, ingebouwde feedback-momenten en een gedragen visie. Met andere woorden: innovatie als een doorlopend en gestructureerd proces. Deels zijn er dus oplossingen voor die werkstructuur.
Met andere woorden: innovatie als een doorlopend en gestructureerd proces. Deels zijn er dus oplossingen voor die werkstructuur.
Maar zelfs dan zagen de deelnemers nog een groot gat bij de doorontwikkeling van kansrijke productinnovaties. Te vaak wordt aan de voorkant onvoldoende duidelijk gemaakt aan welke voorwaarden succesvolle innovatie moet voldoen, op welk moment een product klaar is voor de volgende ontwikkelfase en welke mensen of afdelingen daarover gaan. Op die manier blijft innovatie alsnog incidenteel en persoonsafhankelijk, in plaats van collectief en strategisch ingebed in de journalistieke organisatie.
Het creëren van een duurzame werkstructuur voor vernieuwing helpt om relevant te blijven voor nieuwsgebruikers. Door met deze subsidieregeling voor het uitvoeren van onderzoeken expliciet te kiezen voor de invulling van (in)formeel leiderschap, sturen we op creatieve onderzoeksvoorstellen die deze onderbelichte invalshoek adresseren.
Foto’s workshop verkenning thema mei 2025
