Cijfers in het nieuws: spreken ze echt voor zich?

Nieuws | Wat zegt de wetenschap?
  • Olaf Geurts
  • 31 oktober 2022
  • 806 woorden , 4 min. lezen

Het nieuws bevat veel cijfers. Zeker nu het economisch slechter gaat domineren getallen het nieuws. Over iedere ontwikkeling die te maken heeft met inflatie of koopkracht wordt geschreven. Maar hoe duidelijk is dit soort nieuws eigenlijk? Een team van Amerikaanse onderzoekers nam het cijfergebruik in nieuwsartikelen onder de loep.

‘Dit is hoe een hogere rente de inflatie moet tegengaan,’ kopte nu.nl op 9 juni. Of uit De Volkskrant van 13 september: ‘Inflatie zette koopkracht in 2021 al onder druk, vooral voor lage inkomens.’ Dit soort koppen is niet weg te denken uit de nieuwsstroom. En herinneren we ons het nieuws tijdens de coronapandemie nog? Dagelijks werd er geschreven over de ontwikkelingen van het ‘r-getal’ en de ‘oversterfte’.

De journalistiek hecht veel waarde aan getallen. Ze worden gepresenteerd als hard nieuws, als een betrouwbare bron van inzicht in actuele ontwikkelingen. Cijfers spreken voor zichzelf, lijkt het credo van menig nieuwsredactie.

Een team van Amerikaanse onderzoekers verzet zich tegen deze overtuiging. Wetenschappers van het Knology Institute uit New York zijn een langdurige samenwerking aangegaan met journalisten van de Amerikaanse publieke omroep. Ze willen meer inzicht creëren in het cijfergebruik van media en de samenhang tussen cijfers en nieuwsconsumptie.

Misplaatst vertrouwen

‘Getallen spreken niet voor zich,’ stellen de onderzoekers als aftrap van hun betoog. Cijfers zouden worden gezien als ‘objectief en waarheidsgetrouw’, maar de onderzoekers vinden dit niet vanzelfsprekend. Bij het berekenen ervan worden aannames gedaan, of keuzes voor bepaalde rekenmethodes gemaakt. Journalisten zouden deze methodes en keuzes niet altijd even goed begrijpen. Eventuele gebreken of onzekerheden blijven daarmee vaak onbesproken in hun artikelen over deze cijfers.

Bovendien vragen al die getallen nogal veel van de lezer, merken de onderzoekers op. Die moet niet alleen weten wat termen zoals ‘inflatie’ precies betekenen, maar ook weten hoe deze kunnen veranderen. Bijvoorbeeld dat inflatie kan stijgen of dalen. En vaak wordt ook nog eens verondersteld dat de lezer weet hoe termen zich tot elkaar verhouden, zoals bijvoorbeeld koopkracht zich verhoudt tot inflatie.

Economie en gezondheid

De onderzoekers wilden weten in welke cijfervallen journalisten het vaakst trappen. Een week lang verzamelden ze nieuwsartikelen van uiteenlopende media. Vervolgens analyseerden ze 230 artikelen zin voor zin om te kijken waar en hoe de meeste cijfers voorkwamen.

Om te beginnen concludeerden ze dat vooral economie- en gezondheidsnieuws bol staat van de cijfers. Als het over economie of gezondheid gaat, dan gaat het vaak over terugkerende fenomenen, zoals de grijpcijfers of economische groei. Deze artikelen leunen dikwijls op statistieken, waarbij de journalist lijkt te veronderstellen dat de lezer bekend is met de termen. Als voorbeeld geven de onderzoekers een zin uit een CNN-artikel: ‘De lonen in het 95e percentiel stegen vorig jaar met 4,5%, terwijl de mediane stijging slechts 1% bedroeg.’ Om deze zin te begrijpen heeft een lezer heel wat statische achtergrondkennis nodig.

Daarnaast viel het de onderzoekers op dat zinnen met getallen vaak grammaticaal ingewikkeld zijn. Bovendien zijn ze vaak al aan het begin van een artikel te vinden, zeker als de cijfers zelf het nieuws vormen. Dat nodigt niet uit om verder te lezen.

Hoe het beter kan

Aan het einde van hun artikel geven de onderzoekers een aantal tips. Ze halen een ander onderzoek aan met vijf vragen die kunnen helpen bij het schrijven van een cijferstuk. Wat betekent het getal en waarom is het belangrijk? Hoe hoog of laag kan het getal zijn? Zijn er belangrijke grenzen die wel of niet overschreden mogen worden? Zijn er vergelijkingen die kunnen helpen het getal te snappen? Zijn er onzekerheden over het getal, zoals een gebrekkige dataset of zijn er veel aannames gedaan bij de berekening?

Al deze vragen verwerken in een nieuwsartikel druist in tegen de gewoonte om nieuws kort en bondig te brengen. Maar toch moet er volgens de onderzoekers meer aandacht komen voor rekenmethodes en de gebreken van deze methodes. Zo zou cijfernieuws niet alleen begrijpelijker worden, maar ook een eerlijker beeld geven van wat cijfers betekenen.

Ze eindigen met een zeer praktische tip: tik niet te snel een bericht van een persbureau over. Een advies dat ook op zou kunnen gaan voor persberichten van grote organisaties die veel cijfernieuws bekendmaken, zoals het Centraal Bureau voor de Statistiek en het RIVM.

Wie iets wil hebben aan de tips van de onderzoekers, kan waarschijnlijk het beste beginnen bij het bijspijkeren van de statistische kennis. Op de website Als het ongeveer maar klopt, van journalisten Lars Boogaard en Winny de Jong, wordt de basis nog eens zorgvuldig uitgelegd. Want als de journalist het niet begrijpt, dan zal de lezer dat waarschijnlijk ook niet doen.

Foto: Unsplash, Markus Winkler

Nieuwsbrief

Ontvang ons laatste nieuws
Hidden
Dit veld is bedoeld voor validatiedoeleinden en moet niet worden gewijzigd.