Leidse factchecker wil geen scheidsrechter zijn, maar politiek dichter bij de burger brengen

Voor Sebastiaan van der Lubben, freelance journalist, onderzoeker en docent aan de School voor Journalistiek in Utrecht, was het Leidse gemeentehuis al bekend terrein. De afgelopen jaren volgde hij de lokale politiek op de voet voor diverse andere projecten. Voor het project Factcheck071 keek Van der Lubben eens met een andere bril naar de raad. Hij schreef factchecks, gebaseerd op uitspraken uit commissie- of raadsvergaderingen of anderszins (bijvoorbeeld via Twitter) verspreide claims.

Verdieping

Factcheck071 is een initiatief van Alexander Pleijter en Peter Burger, beiden docent aan de opleiding Journalistiek en Nieuwe Media van de Universiteit Leiden en oprichters van de factcheckwebsite Nieuwscheckers. ‘Er wordt veel geklaagd over de afkalving van de lokale en regionale journalistiek. Wij vinden dat uitspraken van politici door journalisten te veel worden gerapporteerd in plaats van gecontroleerd,’ verklaart Burger.
Het tweetal zag de kans het eigen platform in te zetten voor het checken van beweringen in de lokale politiek en verdieping toe te voegen aan de verslaggeving. Met hun plan, opgezet in samenwerking met het Leidsch Dagblad, stapten ze naar het Leids Mediafonds. De subsidieaanvraag werd gehonoreerd en Factcheck071 kon van start gaan.

Haastklus

‘De factchecks zijn heel organisch tot stand gekomen’, legt Coen Polack, chef van de stadsredactie van het Leidsch Dagblad, uit. ‘Sebastiaan heeft uit elke vergadering meerdere opties voor factchecks gehaald en we hebben steeds gezamenlijk – Van der Lubben, Alexander Pleijter, onze raadsverslaggever en ik – besloten welke claim de interessantste check zou opleveren.’

Er waren zelfs raadsleden die probeerden om Sebastiaan af te sturen op ‘leugenachtige’ collega’s

Het vinden van een geschikte uitspraak was niet altijd makkelijk, vertelt de factchecker: ‘In Leiden zijn politici genuanceerd, er zijn weinig felle discussies. Er worden vooral vragen gesteld en standpunten gegeven.’ Bovendien bleek het checken keer op keer een haastklus: de raad vergadert op donderdag en de rubriek moest wekelijks in de zaterdagkrant verschijnen.

Context

Naast het beoordelen van de stelling als ‘waar’, ‘onwaar’ of iets ertussenin, informeerden de factchecks de lezer over de context waarin de stelling wordt geponeerd en de afwegingen die eraan voorafgaan. ‘In de krant lees je het nieuws, het product van een politiek debat,’ verklaart Van der Lubben, ‘maar je leest niet over het debat zelf, over de tegenstellingen die aan bod zijn gekomen.’
Daar is Arjen Liemburg (PvdA) het mee eens: ‘Factchecks leiden tot het inzicht dat veel dingen genuanceerder liggen dan een enkele oneliner soms doet vermoeden’. Tot dat besef kwam hij zelf, toen een opmerking uit een van zijn tweets (‘Hoe lager het inkomen, hoe minder auto’s.’) door Van der Lubben onder de loep werd genomen en, voor wat betreft Leiden, onwaar bleek. Daarover zegt de politicus: ‘De conclusie stimuleerde mij om verder onderzoek te doen. Als de uitspraak voor heel Nederland wel opgaat – volgens het CBS – ben ik benieuwd waarom het in Leiden dan anders zou zijn.’

Waakhondfunctie

Raadsleden merkten de aanwezigheid van een factchecker op de perstribune snel op. Van der Lubben vertelt: ‘Een wethouder zei eens tijdens een vergadering dat ze niet precies wist hoe iets zat, maar er wel vertrouwen in had dat ze gelijk had. “En anders horen we het wel van de factchecker,” zei ze toen.’ Ook Coen Polack van het Leidsch Dagblad merkte dat de factchecks iets teweegbrachten in de raad: ‘Er waren zelfs raadsleden die probeerden om Sebastiaan af te sturen op in hun ogen leugenachtige collega’s.’
Factchecken lijkt onlosmakelijk verbonden met waarheidsvinding en het controleren van de macht. Maar deze journalistieke ‘waakhondfunctie’ is voor Van der Lubben niet het belangrijkste doel van een factcheckrubriek. Hij ziet zichzelf niet louter als scheidsrechter die politici op hun vingers tikt wanneer ze een onjuiste uitspraak doen. Zijn doel is om de politiek aan de man te brengen, burgers te mobiliseren. ‘Het debat wordt door checks verdiept en verbreed naar de samenleving. Dat is een kernwaarde van de journalistiek.’

Scepsis

Coen Polack is tevreden over het eindresultaat van de tien factchecks. ‘Het was een experiment en ik had aanvankelijk best wat vragen en enige scepsis. Is er genoeg interessants te checken in een gemeenteraad? Heeft het zin om dit te doen? En voor later: is het zonder steun van een Mediafonds ook te doen qua tijd en kosten? Maar nu aangetoond is dat het werkt, vind ik dat we het moeten blijven doen. Ik ben ervan overtuigd dat dat gaat lukken.’
Ook Van der Lubben wil graag doorgaan met zijn wekelijkse rubriek, maar dan wel met wat meer tijd voor de productie ervan. ‘Anders blijven er misschien onderwerpen liggen die niet in een dag te onderzoeken zijn.’ Of het Leids Mediafonds dan een nieuwe subsidie zou verlenen kan voorzitter Bob Nieman niet zeggen, maar ‘de beoordeling van het huidige project zal in de toekomst worden meegewogen bij een potentiële nieuwe aanvraag.’
Ten slotte spreekt Polack van een mogelijke uitbreiding naar andere lokale media: ‘Er is een vervolg afgesproken, waarbij Peter Burger en Alexander Pleijter een groep redacteuren van regionale kranten de werkwijze gaan uitleggen om tot dit soort factchecks te komen. Daarmee komen binnenkort hopelijk meer gemeenteraden onder dit haarscherpe vergrootglas te liggen.’
Foto door Ben Bender

Lees ook:

Waarom factchecken nog belangrijker is dan je al dacht
Helpen ananasplanten tegen snurken? Hoe NU.nl factcheckt voor Facebook