Hoe berichtgeving over vluchtelingen de reacties op Facebook beïnvloedt

De grote stroom vluchtelingen die in 2015 uit voornamelijk Syrië richting Europa trok, ging gepaard met een stroom aan mediaberichtgeving. Naar mate de problematiek rond vluchtelingen dichter bij Nederland kwam – en de berichtgeving toenam – leek het publieke debat over migratie feller te worden en de weerstand tegen vluchtelingen groter. Iets wat zich vooral uitte in op z’n zachtst gezegd hevige discussies op sociale media.

Egocentrisch gedrag van boze mensen

Vanwege de interactieve structuur en het grote gebruiksgemak, benadrukken wetenschappers vaak het democratische potentieel van sociale media als een publieke sfeer. Echter, waar een publieke sfeer wordt gekenmerkt door rationeel en onbevangen overleg, lijken politieke discussies op sociale media vooral te worden gekenmerkt door egocentrisch gedrag van voornamelijk boze mensen. Hierdoor eindigen deze discussies vaak in ongefundeerde meningen en scheldpartijen, in plaats van overeenstemming. Dit roept de vraag op of het publieke debat over vluchtelingen inderdaad heftiger is geworden, of dat de vele emotionele reacties inherent zijn aan het platform waarop dit debat wordt gevoerd.

Wanneer er meer over migratie bericht wordt, neemt het anti-migratiesentiment onder het publiek toe

Het platform waarop het publieke debat over vluchtelingen plaatsvindt is één mogelijke verklaring voor de toon van dit debat, maar de mediawetenschappelijke theorie over migratie biedt meerdere perspectieven. Nieuwsmedia berichten doorgaans bijvoorbeeld meer over onderwerpen met een grotere geografische of culturele nabijheid en hebben de potentie om de agenda van het publieke debat te bepalen. Dit verklaart mogelijk dat naar mate de afstand van deze problematiek tot Nederland afnam, de hoeveelheid media-aandacht toenam. Eerder onderzoek toont aan dat wanneer er meer over migratie bericht wordt, het anti-migratiesentiment onder het publiek toeneemt. Ook de inhoud van de berichtgeving lijkt dus van invloed op het publieke migratiedebat.

Media verspreiden interpretatie van probleem

Door te focussen op het verband tussen de berichtgeving van Nederlandse dagbladen op hun Facebook-pagina’s en de daaropvolgende discussies, werden in deze scriptie de diverse relaties tussen mediaberichtgeving en het publieke migratiedebat onderzocht. De grootste nadruk in dit onderzoek lag op de voorkomende frames. Doordat media een definitie, evaluatie of interpretatie, oftewel ‘frame’, over een onderwerp verspreiden, spelen zij een belangrijke rol in de bepaling van hoe er in de samenleving over het betreffende probleem wordt gedacht en gesproken.

Vaak wordt in framingonderzoek alleen gekeken naar inherente boodschappen van nieuwsmedia. Dit gebeurt vanuit de aanname dat media de publieke opinie kunnen beïnvloeden door bepaalde aspecten in de berichtgeving verder te belichten. Door te kijken welke mediaframes voorkomen in de Facebookreacties van het publiek op de mediaberichtgeving over migratie, ging deze scriptie verder dan alleen aan te nemen dat bijvoorbeeld negatieve framing van vluchtelingen ook een negatieve invloed heeft op de publieke perceptie op vluchtelingen. Zo werd gepoogd meer inzicht te verschaffen in hoe framing de publieke opinie over migratie beïnvloedt.

Frames, frames, frames

Via een kwalitatieve inhoudsanalyse werden eerst de frames in beide soorten berichten opgetekend. Bijvoorbeeld het bedreigingsframe, sociale-onrustframe, menselijkheidsframe en politieke frame. Deze frames vormden de input voor een kwantitatieve inhoudsanalyse, waarin er voor 360 steekproefsgewijs geselecteerde mediaberichten uit kwaliteitskranten (NRC en de Volkskrant) en populaire media (Telegraaf en AD) werd geanalyseerd in welke mate deze frames voorkwamen in de berichtgeving. Van elk bericht werden de eerste tien reacties bekeken. Via een automatische inhoudsanalyse werd ook het verband onderzocht tussen de hoeveelheid nieuws en reacties, en werd geanalyseerd welke gebeurtenissen tijdens de problematiek het meeste aandacht kregen.

Er bestaat een duidelijk verband tussen de mediaberichtgeving en de daaropvolgende reacties

Hieruit bleek dat er een duidelijk verband bestaat tussen de mediaberichtgeving van Nederlandse dagbladen op Facebook en de daaropvolgende reacties. Naar mate de problematiek dichterbij Nederland kwam, nam de media-aandacht toe en daarmee ook het aantal reacties. Dit is een bewijs dat media meer over deze problematiek berichten als deze ‘dichter bij huis’ plaatsvindt, en het onderwerp daarmee ook hoger op de publieke agenda plaatsen.

Reacties nemen frame van bericht over

Ook is sprake van frame-setting in Facebook-reacties: als een frame voorkwam in een nieuwsbericht, was de kans groter dat deze ook voorkwam in de reactie op dat bericht. Vluchtelingen representeren als een economische, fysieke of culturele bedreiging leidt dus tot negatievere percepties op vluchtelingen bij het publiek. Uit de toename van deze negatieve frames in zowel nieuwsberichten als Facebook-reacties, bleek dat er in de loop van de vluchtelingenstroom inderdaad een grotere weerstand tegenover vluchtelingen is ontstaan. Deze trend werd vooral geobserveerd in reacties, die veel stigmatiserende opmerkingen bevatten.

Het onbehagen van een groep burgers is nauwelijks een representatieve afspiegeling van het sentiment in de samenleving

De inhoud van reacties wordt dus beïnvloed door mediaberichtgeving, maar kan ook worden verklaard door de achterliggende dynamiek van migratie en politieke discussies op sociale media. Zo is er duidelijk sprake van een groep burgers die, vermoedelijk vanuit onvrede over de politiek, een groot onbehagen koestert ten aanzien van immigratie. Dit kan vanuit de sociologie worden verklaard doordat mensen bang zijn dat grote hoeveelheden migranten een bedreiging vormen voor de cultuur en welvaart, en dat de politiek hier te weinig aan doet. Deze groep uit zich op zo’n assertieve wijze, dat er amper sprake is van de onbevangen en rationele discussie die een publieke sfeer voorschrijft. De geobserveerde polarisering in reacties is daarbij zo groot, en wijkt zo erg af, dat de reacties maar nauwelijks kunnen worden beschouwd als een representatieve afspiegeling van het sentiment in de Nederlandse samenleving.

Foto: Brusselaars betuigen hun steun aan vluchtelingen. Door Han Soete (CC).