Hoe werk je als journalist zonder stroom en internet? ‘Ik kon zien wat er gebeurde, maar het niet vertellen’

De storing in Spanje en Portugal van twee weken geleden legde bloot hoe afhankelijk de journalistiek is van stroom en internet. Hoe doe je als verslaggever of redacteur je werk onder zulke uitzonderlijke omstandigheden? Drie journalisten vertellen over hun ervaringen van die dag.

Het is net na het middaguur als op de redactie van SIC Notícias, een commerciële televisiezender uit Lissabon, plotseling het licht uitvalt. Redacteur Marta Tuna is op dat moment bezig met de voorbereiding van het middagjournaal. Omdat de computers blijven werken en zoiets wel vaker gebeurt in het gebouw, gaat iedereen rustig door met zijn werk. Tot de hoofdredacteur alarm slaat: het hele land ligt plat. 

‘De redactie raakte in rep en roer,’ zegt Tuna, die vertelt dat de redacteuren zelf nauwelijks informatie hadden over de stroomstoring. ‘Nagenoeg alle websites lagen eruit. Zelfs het alarmsysteem van de overheid voor noodsituaties werkte niet. Alleen door de straat op te gaan konden we erachter komen wat er gaande was.’ 

Noodgeneratoren

Alle redacteuren worden onmiddellijk naar belangrijke locaties gestuurd, zoals het vliegveld, ziekenhuizen en supermarkten. Tuna blijft samen met enkele collega’s achter op de redactie om de binnenkomende verslagen te verwerken en het nieuwskanaal te updaten. Ondertussen draaien twee noodgeneratoren op volle toeren, en is de rest van het gebouw ontruimd om de redactie van zo veel mogelijk energie te voorzien. 

Ik heb de situatie vanuit onwetendheid benaderd door gewoon te laten zien wat er gebeurde op straat

Rebeca Mayorga, freelance journalist in Madrid

Dik 600 kilometer verderop in Madrid is bij freelance journalisten Rebeca Mayorga en Lucila Runnacles ook ingedaald dat ze te maken hebben met een nationale stroomuitval. Mayorga, werkzaam voor een internationaal persbureau, pakt vanuit een journalistieke reflex meteen haar altijd opgeladen camera. ‘Ik kon geen contact krijgen met mijn leidinggevende, dus besloot ik naar ons kantoor te lopen. Onderweg heb ik alles gefilmd wat ik zag, in de hoop dat het later van pas zou komen.’

Ze komt langs een winkel waar ze radio’s op batterijen verkopen en besluit de enorme rij – bestaande uit voornamelijk jongeren – vast te leggen. ‘Normaal gesproken wanneer je op reportage gaat, kun je je al inlezen en heb je cijfers bij de hand,’ vertelt Mayorga. ‘Dit keer had ik geen enkele context en heb ik de situatie vanuit onwetendheid benaderd door gewoon te laten zien wat er gebeurde op straat.’

Hulpeloos gevoel

Eenzelfde strategie heeft Runnacles, die voor het Braziliaanse televisienetwerk Rede TV verslag doet van de stroomuitval. Hoewel ze nog net op tijd haar redactie weet te bereiken om het item te pitchen, valt haar internet uit zodra ze de opdracht toegewezen krijgt. ‘Ik voelde me hulpeloos,’ vertelt ze. ‘Niet alleen omdat ik slecht zicht had op wat er precies aan de hand was, maar ook omdat ik een professionele verplichting voelde om mensen te informeren. Ik kon het zien, maar niet vertellen.’

Op zoek naar internet struint ze haar wijk af. Ze bezoekt een winkelcentrum en supermarkten, maar nergens vindt ze wifi. Wel heeft haar telefoon plotseling twee keer kort bereik. ‘Ik kreeg opeens veel berichten binnen, maar zodra ik daarop wilde reageren, was mijn internet alweer weg.’ Het lukt Runnacles op deze momenten ook om de digitale openingspagina van kranten te openen. ‘Ik kon slechts de koppen lezen, die uiteindelijk de basis vormden voor mijn reportage.’

We deelden niets over de oorzaak van de storing, omdat niemand de vele berichten kon bevestigen

Marta Tuna, redacteur commerciële televisiezender SIC Notícias

Door het gebrek aan verbinding verloopt de communicatie tussen verslaggever en redactie uiterst moeizaam, merkt Tuna die dag in Lissabon. ‘Als we al contact met hen kregen, dan was dat via een hele zwakke en trage wifiverbinding,’ aldus de Portugese journalist. Vandaar dat ze als noodoplossing een satellietauto inzetten. ‘Op die manier konden we toch live verslag doen van drukke locaties zoals ziekenhuizen en stations.’

Wilde verhalen

Opvallend is dat die dag meteen allerlei wilde verhalen over de duur, omvang en oorzaak van de storing de ronde deden. Zo zou de stroomuitval het gevolg zijn van een Russische cyberaanval en zouden niet alleen Portugal en Spanje zijn getroffen, maar heel Europa. Hoe ga je als redactie om met zulke informatie als je geen andere (online) bronnen hebt om dit te verifiëren?

‘We hebben op de dag zelf niets over de mogelijke oorzaak van de storing gedeeld, omdat niemand de vele berichten kon bevestigen,’ zegt Tuna. ‘Zelfs bronnen die we normaal vertrouwen, gaven ons geen of onjuiste informatie.’ Ook het kantoor van de minister-president moest het antwoord schuldig blijven op vragen van journalisten; door het uitvallen van de verbinding kon hij het bedrijf dat verantwoordelijk is voor de Portugese energievoorziening niet bereiken.

Dat misinformatie welig tierde in een situatie waarop weinig informatie voorhanden is, viel ook Mayorga op toen ze aan het werk was. ‘Het verhaal circuleerde dat Ursula von der Leyen had gezegd dat er sprake was van “een directe aanval op de Europese soevereiniteit”’, aldus de Spaanse journalist. ‘Dat bleek ze helemaal niet te hebben gezegd.’ Dat dit soort nepnieuws zich toch kon verspreiden, verbaast Mayorga. ‘Ondanks het ontbreken van sociale media, is zo’n gerucht via mond tot mond verrassend groot geworden.’

Radio op het balkon 

De radio vormt tijdens de stroomuitval eigenlijk de enige échte betrouwbare bron van informatie. Verzameld rond balkons, auto’s of banken luistert men zwijgend naar de overheidsupdates die via het apparaat worden uitgezonden. De Braziliaanse journalist Runnacles baalde ervan dat ze niet eerder een eigen exemplaar in huis heeft gehaald. ‘Nu voelde ik onmacht omdat ik was overgeleverd aan anderen.’

Ik heb me constant gesteund gevoeld door mijn collega’s op de redactie

Lucila Runnacles, freelance journalist in Madrid

Ondanks haar afhankelijkheid en de schaarse verbinding lukte het Runnacles gedurende de dag om via haar telefoon en een volledig opgeladen powerbank wat observaties richting de redactie te versturen. Die maakte er – aangevuld met informatie van de persbureaus – een kant-en-klare tekst van die Runnacles kon inspreken toen de stroom rond tien uur ‘s avonds weer terug was. Een uur later verscheen haar item in het Braziliaanse nieuws.

Teamwork

Het is deze wisselwerking met de redactie die haar bijblijft na zo’n chaotische dag. ‘Hoewel ik freelancer ben, voelde ik me zeker niet alleen. Ik heb me constant gesteund gevoeld door mijn collega’s op de redactie. Het toont aan dat het werk beter wordt op het moment dat we het samen doen.’ 

Ook Mayorga, wier videobeelden van de rij voor de radiowinkel werden afgenomen en viraal gingen, is positief gestemd over de samenwerking met haar collega’s. ‘Terwijl sommigen van ons zochten naar verhalen, waren anderen bezig met zoeken naar manieren om die verhalen te verspreiden.’ Uiteindelijk lukte dat door werkende generatoren. ‘Als freelancer heb ik zo’n apparaat natuurlijk niet in huis.’ 

Naast het teamwork viel het Tuna op dat veel mensen zich rond de stroomstoring wendden tot traditionele media . ‘Hoewel het verkeer op onze website ‘s middags letterlijk nul was door het gebrek aan internet, schoten onze kijkcijfers ‘s avonds toen het licht weer aan ging, als een raket omhoog. We bereikten zelfs een record.’ Het bewijst volgens haar dat televisiezenders en kranten nog steeds invloed hebben. ‘Als er crisis is, zijn het de mainstream media die mensen het meest vertrouwen.’

Over de auteur

Sebas van Aert

Sebas van Aert heeft als freelance journalist voor de Volkskrant vooral geschreven over ontwikkelingen buiten de Nederlandse landsgrenzen. Met name Latijns-Amerika, Spanje en Portugal trekken zijn aandacht. Daarnaast vindt hij het leuk om te schrijven over media of maatschappelijke taboes, en heeft hij een podcast over andere landen en culturen: Crossing Cultures.

Lees meer van Sebas van Aert ¬