Ja, we gebruiken Google en Twitter – is dat ook AI? Hoe journalisten de invloed van kunstmatige intelligentie onderschatten

Journalisten zijn soms net gewone mensen: ook zij worden beïnvloed door algoritmes. Meer dan ze zelf denken, blijkt uit onderzoek van de Hogeschool Utrecht, Wageningen University, de Universiteit van Wenen en Fontys Hogeschool.  

Via Twitter ben je als eerste op de hoogte van actuele gebeurtenissen. Experts vind je in no time met wat googelen. Een beetje bijdetijdse journalist heeft voor de middagpauze dus al meerdere keren geleund op kunstmatige intelligentie. Het zijn handige hulpmiddelen, maar er zit een keerzijde aan. Twitter en Google laten niet alles zien, maar maken een persoonlijke selectie die verschilt per gebruiker.

Nele Goutier, onderzoeker aan de Hogeschool Utrecht, wilde met een groep collega’s van Wageningen University, Fontys Hogeschool en de Universiteit van Wenen achterhalen hoe het gesteld is met het ‘AI-bewustzijn’ van journalisten, en wat de invloed van het gebruik van zoekmachines is op de bronselectie van journalisten. Om daarachter te komen startten de onderzoekers een tweejarig onderzoeksproject waarvoor ze interviews afnamen en experimenten uitvoerden op redacties.

Bewustzijn

De onderzoekers vroegen journalisten of ze wel eens AI-gestuurde tools gebruikten in hun werk. ‘De meesten zeiden van niet,’ herinnert Goutier zich, ‘omdat niet altijd duidelijk is welke tools gebruik maken van AI.’

De journalisten vertrouwden erop dat ze, dankzij hun journalistieke kompas, de invloed van algoritmes op hun werk konden beperken

Om een beter beeld te krijgen van de mate waarin journalisten AI gebruiken, moesten de onderzoekers dus dieper graven. Toen ze samen met zevenentwintig journalisten reconstrueerden hoe specifieke journalistieke producties tot stand waren gekomen, bleken de journalisten daarbij veelvuldig gebruik te hebben gemaakt van sociale media en zoekmachines. Zij associeerden dergelijke tools niet met AI. Goutier: ‘Als we doorvroegen, wist iedereen wel dat Google en sociale media gebruik maken van kunstmatige intelligentie. Maar daar hadden ze niet echt bij stilgestaan.’ Bovendien dachten de meeste journalisten dat AI weinig invloed op hen had. ‘Ze vertrouwden erop dat ze, dankzij hun journalistieke kompas, de invloed van algoritmes op hun werk konden beperken,’ zegt Goutier.

Invloed

Om te ontdekken of dat vertrouwen terecht is, zetten de onderzoekers een experiment op. Journalisten op uiteenlopende redacties kregen de opdracht om voor een online artikel over een bepaald onderwerp te bepalen of de expert die de onderzoekers voorstelden relevant en betrouwbaar zou zijn. Aan de deelnemende journalisten de taak om kort onderzoek te doen om tot een oordeel over de expert te komen.

Vrijwel alle deelnemers begonnen hun zoektocht op Google Search. Wat ze niet wisten, is dat de onderzoekers de Google-resultaten hadden gemanipuleerd. Eén groep journalisten kreeg op de eerste pagina’s voornamelijk artikelen van gevestigde media te zien, omdat uit eerder onderzoek bekend is dat journalisten veel vertrouwen hebben in andere mediapartijen. Een andere groep zag op de eerste pagina’s vooral andere bronnen, zoals website van universiteiten of overheden, en juist heel weinig gevestigde media. Een derde groep kreeg een niet-gemanipuleerde versie van Google resultaten te zien.

Wat bleek? Vrijwel alle journalisten bleven hangen op deze eerste pagina, ongeacht de resultaten die ze daar kregen voorgeschoteld. Bovendien klikten de journalisten die meer mediabronnen te zien kregen vaker op mediabronnen, terwijl de journalisten die meer andere websites te zien kregen, juist vaker op die websites klikten. Goutier: ‘Zo stuurt Google de journalist op twee manieren. De journalisten in dit experiment bleven hangen bij wat Google Search op de eerste pagina aanbiedt, en klikken vervolgens ook op wat er op die pagina staat.’ Al met al concluderen de onderzoekers dat ‘journalisten weinig stilstaan bij de invloed van AI op hun werk, terwijl ze er in dit experiment wel degelijk door worden beïnvloed.’

AI-wijsheid

Voordat Goutier begon met het onderzoek , werkte ze als journalist voor verschillende media. ‘Voor mij is Google ook gewoon een handig hulpmiddel. Het brengt je vaak wat je zoekt. Maar dat is nou juist het risico: dat Google zo goed werkt dat je niet meer stilstaat bij wat je niet te zien krijgt. Daarom is meer bewustzijn van belang.’ Met haar onderzoek hoopt Goutier hieraan bij te dragen, ‘zodat journalisten voor zichzelf kunnen onderzoeken wat kunstmatige intelligentie betekent voor hun dagelijkse praktijk.’

Samen met haar collega’s ontwikkelt Goutier lesmateriaal voor journalistiekdocenten en -studenten, om het AI-bewustzijn onder toekomstig journalisten te vergroten. Het materiaal is vanaf nu gratis beschikbaar op: www.journalistiek-en-ai.nl.  

Foto: Philipp Pistis / Pexels