'Journalisten en lezers, kijk kritisch naar de typering van moslims in de media'
Nieuws |Door Nel Ruigrok
Stereotypes gebruiken we allemaal. Zo is ons brein nu eenmaal ingericht. Zodra we iemand tegenkomen worden allerlei hokjes in ons hoofd geactiveerd om snel te kunnen interpreteren wat ons (mogelijk) te wachten staat. Juist omdat stereotypes zo normaal zijn in het dagelijks gebruik, is het lastig om mensen er kritisch op te bevragen. Toch is dat wel nodig: mensen met een moslimachtergrond worden opvallend negatief gestereotypeerd in de Nederlandse kranten.
De werking en het effect van stereotypes
Stereotypes bestaan uit twee elementen die worden opgeslagen in ons hoofd. Enerzijds het ‘hokje’ zelf, oftewel: welke groep we bedoelen. Dit wordt ook wel de category entitativity genoemd: een betekenisvol hokje waar sommigen wel en anderen niet in passen. Het label ‘moslim’ is zo’n mentaal hokje. Anderzijds dat wat er in het hokje past aan kenmerken. Dit noemt men category essentialism. Na een tijdje worden bepaalde karaktertrekken als essentieel gezien voor de categorie.
Als we denken dat iemand zich verdacht gedraagt, zíen we ook verdacht gedrag
Het grote nadeel van stereotypes, is dat die kenmerken die we associëren met het hokje steeds meer als vaststaand worden gezien. We gaan ze ook zien waar ze niet zijn. Oftewel: als we denken dat iemand zich verdacht gedraagt, zien we ook verdacht gedrag. Daarnaast zorgen sterke stereotypes er ook voor dat we niet meer goed buiten het stereotype om gaan kijken. We zien de dingen die niet in het hokje passen steeds minder goed en gaan mensen dus steeds minder als individu behandelen.
Negatieve stereotypering rond ‘de moslim’
Met behulp van een nieuwe methode, het destilleren van microportretten uit bestaande tekst, hebben we uit ruim 600.000 krantenartikelen alle labels, eigenschappen en activiteiten van het hokje ‘moslim’ en het hokje ‘Nederlander’ verzameld. Zo’n microportret kan alle subtiele verschillen in hoe iets benoemd wordt tonen. Zo zit er een verschil tussen iemand ‘die gestolen heeft’ en iemand ‘die een dief is’. Dat laatste is namelijk een veel zwaarder oordeel. Uit de verzamelde microportretten bleek dat het hokje moslim wordt gevuld door nieuwsmakers met eigenschappen ‘radicaal’ of ‘extremistisch’. Het hokje ‘Nederlander’ krijgt veelal eigenschappen als ‘gewoon’ en ‘normaal’.
Je komt gemakkelijker aan het werk met een strafblad dan met een Arabisch klinkende naam
Dit is opvallend, want bij een Nederlandse moslim is het maar de vraag welk hokje de overhand krijgt. Uit het rapport van het Europese Agentschap voor Grondrechten halverwege september 2017 bleek al dat meer Nederlandse moslims zich gediscrimineerd voelen. Eerder in dat jaar bleek uit onderzoek dat je gemakkelijker aan het werk komt in Nederland met een strafblad, dan met een Arabisch klinkende naam. Dit is maar een kleine greep uit de bewijslast dat het stereotype rond ‘de moslim’ gevaarlijk aan het doorslaan is. Media spelen daar een belangrijke rol in. Zij brengen immers de verhalen waar wij als publiek een groot deel van onze visie op baseren.
Wat kunnen we een journalist vragen?
Een journalist kan niet zomaar belangrijke nieuwsfeiten gaan negeren en als dat over moslims gaat zal dat altijd gebracht moeten worden. Wat hij wél kan doen, is zich afvragen waar hij stereotypering kan vermijden. Is het noodzakelijk om iemands geloof of afkomst te noemen? En als het écht relevant is om bij bijvoorbeeld een criminele daad te benoemen dat iemand ook een Marokkaans paspoort heeft, waarom lezen we dat dan ook niet even consequent terug bij sporters met medailles? Waarom lezen we vooral over moslims waarmee iets mis gaat of die iets misdoen? Het is hoog tijd voor minder vaak ‘de moslim’ in de krant en meer mensen die gewoon, normaal én moslim zijn.
Debat
Op vrijdag 20 oktober vindt in Leiden een debat plaats over stereotyperende microportretten in berichtgeving over moslims. Aanleiding is het onderzoek dat framing-onderzoeker Sarah Gagestein en media-onderzoeker Nel Ruigrok met de VU en de UvA deden naar stereotypes van moslims en Nederlanders in de pers.
Foto: Neonsculptuur gemaakt door Joe Rees, foto door Steve Rhodes