Meduza voorziet Rusland van het echte nieuws – vanuit Europa

‘Presidentsverkiezingen in Rusland zijn altijd een beetje eng…’ zegt Ivan Kolpakov, hoofdredacteur van de Russischtalige nieuwssite Meduza.io. Kolpakov en zijn team ontvluchtten Rusland nadat het Kremlin hun redactie in Rusland ‘onthoofdde’ en de controle overnam. Na drie jaar in de Letse hoofdstad Riga ontvangen de site en bijbehorende app zo’n 10 miljoen unieke bezoekers per maand. De verkiezingen van afgelopen zondag zorgden voor een extra drukke periode voor de redacteuren en Kolpakov kan nét een half uurtje vrijmaken. Hij vervolgt: ‘Elk presidentschap van Vladimir Poetin creëert een nieuwe Vladimir Poetin.’

Fraude

Zondag won Poetin de presidentsverkiezingen in Rusland met een uitslag van 76,5 procent. Nooit scoorde hij hoger – niemand scoorde ooit hoger. Aan het eind van zijn termijn, in 2024, zit hij bijna net zo lang in het zadel als ooit dictator Josef Stalin (1924-1953). Honderden berichten over fraude zoemen rond. Medewerkers van stembureaus zouden gefilmd zijn terwijl ze voor openingstijd biljetten in de bussen propten. Voor de prominente anti-corruptiepoliticus Aleksej Navalny, die zijn kandidatuur geblokkeerd zag door de kiesraad, gingen 33.000 vrijwilligers op onderzoek uit. Ook zij keerden terug met honderden meldingen van fraude.

Meerdere Poetins

‘Je kunt in de afgelopen 18 jaar meerdere Poetins ontdekken,’ constateert Kolpakov. ‘De laatste is de engste.’ De reden is helder. Sinds Poetin in 2012 weer president werd, annexeerde hij De Krim – waar hij zondag meer dan 90 procent van de stemmen behaalde. Hij begon een voortslepende oorlog in Oost-Oekraïne en meldde zich op het strijdtoneel in Syrië. ‘Plus: het maatschappelijk middenveld in Rusland is zo goed als vernietigd, net als 90 procent van het medialandschap.’

Wij zijn het eerste mediamerk dat buiten Rusland succesvol is

Meduza is een creatie uit die tijd. Wanneer het Kremlin in 2014 de controle over de populaire nieuwssite Lenta.ru overneemt, accepteren de redacteuren dat niet zomaar. De eigenaar van de website, miljardair Alexander Mamut, is een Kremlin-getrouwe in de mediawereld. Hij ontslaat de succesvolle hoofdredacteur Galina Timtsjenko, nota bene zes dagen voordat Poetin de Krim annexeert. Zestig redacteuren en journalisten van Lenta.ru nemen uit solidariteit ontslag in de dagen erna.

Riga: een logische keus

Timtsjenko en een deel van haar collega’s strijken vervolgens neer in Letland. Riga is een logische keus. De stad is snel te bereiken vanuit Moskou, kent een aanzienlijke Russisch-sprekende bevolking, en de Letse regering laat mediabedrijven gewoon met rust. Anno 2018 vaart Meduza een stabiele koers. De Russische editie kan rekenen op een imposante 10 miljoen unieke bezoekers per maand en de recent opgezette Engelstalige versie tikt nu 100.000 bezoekers aan. Als bedrijf maakt Meduza ‘bijna’ winst, aldus Kolpakov.

Zelfgebouwde app

Timtsjenko, Kolpakov en hun team zijn er bij oprichting van hun nieuwe medium van overtuigd dat ze vol moeten inzetten op mobiel. Dat platform zagen ze fors groeien in hun periode bij Lenta. Alle aandacht gaat aanvankelijk dan ook uit naar een zelfgebouwde app, want Meduza hoopt gebruik te maken van een hiaat in Russische wetgeving: Moskou reguleert apps nauwelijks, in tegenstelling tot andere kanalen.
‘We kwamen er echter al snel achter dat we ons niet alleen op de app hadden moeten concentreren,’ geeft Kolpakov nu toe, om lachend te vervolgen: ‘De meeste bezoekers kwamen gewoon naar de website. Ironisch genoeg was die nu juist nog niet mobielvriendelijk. Dus bouwden we in een paar dagen een responsive website.’

Niemand iets verschuldigd

Een muurschildering van een zwarte vlag siert de muur van het kantoor van Meduza, in het centrum van Riga. In het Lets staat eronder geschreven: ‘Saprotiet jus nevienam neko neesiet parada’, wat ongeveer zoveel betekent als ‘Begrijp dat je niemand iets verschuldigd bent’. Het tekent de volharding en tegelijkertijd ook de onafhankelijkheid van de circa 40 mensen die hier werken aan een nieuw Russisch mediamerk.

Wat wij bieden, gedegen informatie, is een vereiste voor positieve veranderingen in deze regio

Want als Meduza iets níet wil zijn, is het reactionair. Op de vraag of Meduza’s bestaan druk uitoefent op andere Russische media om gebalanceerd en objectief het nieuws te verslaan antwoordt Kolpakov: ‘Als je je richt op goede journalistiek, op de verslaggeving, dan ben je nooit echt bezig met je rol in een groter geheel. Daar komt bij dat ik denk dat wij niet in staat zouden zijn om snel effect te sorteren in Rusland. Maar wat wij bieden, gedegen informatie, is wel een vereiste voor positieve veranderingen in deze regio. In Rusland, ja, maar ook in de buurlanden.’

Engelse editie

De keuze van Meduza om zich buiten Rusland te vestigen maar wel op die markt te richten, is misschien wel de grootste innovatie. ‘We zijn het eerste Russische mediamerk dat buiten Rusland succesvol is. Daarom vonden we het ook nodig om de Engelse editie op te zetten – om de naamsbekendheid te vergroten en als bron voor mensen die zich professioneel met Rusland bezighouden.’
Kolpakov merkt ook dat hij anders naar de wereld kijkt nu hij vanuit Riga naar Rusland en andere bestemmingen reist. ‘In Moskou zit je als journalist toch al snel in een soort bubbel van evenementen en bepaalde verhaallijnen. Zodra je vertrekt verdwijnt dat een stuk meer naar de achtergrond . Bijzonder is ook de perceptie van ons publiek. Voor mensen in Rusland zitten we in het Westen, lezers in de VS of Nederland zien ons juist als Oost-Europees.’
Illustratie via Damian Entwistle