Nick Waters (Bellingcat): ‘Fysiek en verbaal geweld tegen journalisten neemt toe’

Wereldwijd zijn journalisten steeds vaker doelwit van fysiek en verbaal geweld. ‘Die aanvallen zijn nog maar het topje van de ijsberg,’ zegt Nick Waters van burgerjournalistiek netwerk Bellingcat, die aanvallen op Amerikaanse journalisten in kaart bracht. Hij wijst op een toegenomen verruwing van het maatschappelijke debat waarbij journalisten steeds vaker kop van Jut zijn.

Waters kijkt niet vreemd op als hij hoort dat de NOS haar logo’s van de zendwagens heeft gehaald na een toegenomen aantal aanvallen op haar personeel. ‘De journalistiek als instituut staat nu eenmaal onder druk. Daarom blijft het van belang om dit soort incidenten onder de aandacht te brengen. Sinds de protesten op George Floyd hebben we bij Bellingcat een databank aangelegd met allerhande incidenten van politie op journalisten en burgers in de VS. Dat zouden we ook voor landen in de EU moeten doen.’

De afgelopen maanden heeft Nick Waters veel tijd achter de computer doorgebracht. De coronapandemie heeft de onderzoeker bij onderzoekscollectief Bellingcat het werken niet moeilijker gemaakt, integendeel. Dat komt omdat Waters werkt met opensourcedata die uitsluitend online te vinden is – denk aan satellietbeelden, overheidsdocumenten en video’s op sociale media. Hij kon dus verhalen blijven maken over de conflicten in Syrië en Jemen, zoals hij dat al sinds 2016 doet. Ten tijde van dit interview heeft hij net een vergadering met een rechter en een paar leden van Bellingcat achter de rug. Het is goed mogelijk dat een van zijn artikelen over raketaanvallen in Jemen als bewijsmateriaal in de rechtbank gebruikt zal worden, vertelt hij. ‘Een primeur.’

Informatie verzamelen op het wereldwijde web en die vervolgens zo goed mogelijk onder de aandacht brengen, dat is de kerntaak van Bellingcat. Waters schrijft niet alleen over het Midden-Oosten, hij heeft ook een lijst gemaakt van geweldsincidenten tegen journalisten in de VS. ‘Het viel me op dat er in de nasleep van de dood van George Floyd een reeks gewelddadige incidenten plaatsvonden waarbij politie en demonstranten specifiek op journalisten mikten. Zo was er de hardhandige arrestatie van een journalist van CNN die live verslag aan het uitbrengen was. Een andere journalist en cameraman werden beschoten met rubberen kogels toen ze hun apparatuur aan het installeren waren. Als ik patronen begin te zien dan zoek ik op Twitter of via andere websites naar vergelijkbare incidenten. Daarna deel ik dat op mijn eigen kanalen om die incidenten zoveel mogelijk onder de aandacht te brengen.’ De cijfers van de Amerikaanse ‘Press Freedom Tracker’ liegen er trouwens niet om. In 2020 heeft ze 394 incidenten geregistreerd tegen journalisten in vergelijking met 35 incidenten in 2019. In Nederland hebben heeft het in 2019 opgerichte Meldpunt van PersVeilig 115 incidenten geregistreerd.

Groeiende verdeeldheid

Waters wijt het toegenomen fysieke en verbale geweld tegen journalisten aan wat hij ‘de verruwing van het publieke debat’ noemt. Zowel online als offline kruipen mensen steeds meer in de loopgraven, zegt hij. ‘Het wantrouwen jegens journalisten heeft het punt bereikt waarop mensen bereid zijn om fysiek geweld te gebruiken. Aan de ene kant wordt de maatschappij steeds meer granulair, waardoor de verdeeldheid tussen groepen met verschillende ideologieën groter wordt. Aan de andere kant zie je dat de mainstream media in de VS en de UK steeds meer gefragmenteerd zijn en zich toch ergens met het politieke links, rechts of het centrum vereenzelvigen. Die verdeeldheid van zowel de media als de maatschappij baart me zorgen.’

Volgens Waters hangt het tanende vertrouwen tegenover de media in de VS en het VK ook samen met een gebrek aan consensus in de maatschappij over bepaalde zaken. Bijvoorbeeld: wat zijn feiten? ‘Kijk naar de bestorming van het Capitool. Veel van die demonstranten geloofden dat de Amerikaanse presidentsverkiezingen “gestolen waren” en dat Trump de rechtmatige winnaar was. Dat toont het gebrek aan eensgezindheid over wat de feitelijke waarheid is en wat niet. De kaak van een journalist werd gebroken tijdens de bestorming omdat hij volgens een demonstrant niet nauwkeurig genoeg verslag deed. Dat is toch onvoorstelbaar?’

Online haat

Bellingcat wordt zelf ook regelmatig geconfronteerd met aanvallen, on- en offline. Toch blijft het vooral bij woorden, zegt Waters, bijvoorbeeld in dreigmails. Een van Waters’ collega’s heeft ook al eens het land moeten verlaten omdat de bedreigingen steeds concreter werden. Zelf is hij nooit aangevallen, maar hij moet wel bijna dagelijks gebruikers blokkeren op Twitter. In landen als het Verenigd Koninkrijk, Nederland en België is het geweld tegen journalisten ook toegenomen, zegt Waters, net als in de VS, alleen denkt hij dat het minder zichtbaar is. ‘Laten we het VK even als voorbeeld nemen. Toen de Brexit in volle ontwikkeling was, had ik de indruk dat de toon tegenover journalisten, zowel van links als rechts, harder was omdat er meer op het spel stond. Nu er een akkoord is tussen de EU en het VK lijkt die verharde toon wat meer bekoeld te zijn.’

Op zoek naar advies over online en offline bedreigingen? Kijk op Persveilig.nl – ook voor een gratis online training