Hoe het nieuws beetje bij beetje toegankelijk wordt voor mensen met een beperking

Een op de acht Nederlanders heeft moeite om dit stuk te lezen. En om de hoogtepunten op NU.nl te begrijpen, de nieuwslezer van het Journaal bij te benen of het huis-aan-huisblad te lezen als er geen foto’s bij staan. Ze zijn niet analfabeet, maar het is wel alsof ella nedroow mosredna naats.
‘Een laaggeletterde kijkt bijvoorbeeld ‘s ochtends drie keer de herhaling van het Journaal,’ zegt freelance journalist Benjamin de Bruijn, die als student journalistiek aan de Rijksuniversiteit Groningen onderzoek deed naar nieuwsconsumptie onder laaggeletterden. ‘De NOS stemt het nieuws af op kijkers met een opleidingsniveau van mbo en hoger, maar tachtig procent van de laaggeletterden zit daaronder.’
Het is een doelgroep die vaak over het hoofd wordt gezien. Hetzelfde geldt voor de 350.000 mensen slechtzienden en anderhalf miljoen slechthorenden in Nederland. Grote doelgroepen, maar ze worden vaak niet bereikt door mediamakers. Misschien wel omdat de meeste journalisten van die beperkingen geen last hebben.

‘Niemand houdt hier rekening mee’

Bij KRO-NCRV kwam men er niet zo lang geleden achter hoe slecht leesbaar het online platform van Jinek is voor slechtzienden, evenals de Boer Zoekt Vrouw-site. ‘Bijna niemand in de media houdt hier rekening mee. We waren ook verrast over hoeveel slechtzienden er eigenlijk zijn,’ zegt Ali Haselhoef, conceptontwikkelaar bij de omroep.
Alle foto’s in artikelen krijgen sindsdien een beschrijving in de broncode van de site, zodat de spraakcomputers die slechtzienden gebruiken kunnen beschrijven wat er wordt getoond. Ook zijn alle navigatiebuttons van tekst voorzien.
Simpele aanpassingen, maar daarom niet minder belangrijk. Om het slechtzienden nog makkelijker te maken, wil de omroep alle artikelen op de Jinek-site vanaf volgend jaar in gesproken vorm beschikbaar maken.
Ook bij de NOS is recentelijk het een en ander aangepast. Om slechthorenden tegemoet te komen werd vorig jaar besloten om alle online video’s te ondertitelen. Hoofd digitale media Lara Ankersmit: ‘Slechthorenden waren daar erg blij mee, want waar ze op televisie Teletekst-888 kunnen aanzetten, kan dat online natuurlijk niet.’ Al was dat niet de enige reden om de video’s te ondertitelen. ‘Het maakt onze video’s ook geschikter voor iedereen die ze met het geluid uit wil volgen.’
Verder is de omroep bezig de site te verbeteren. Koppen en andere elementen in de broncode worden beter herkenbaar gemaakt voor spraakcomputers. Ook wordt de structuur van de site beter te navigeren gemaakt. ‘Eens in de zoveel tijd kijken we of de site nog optimaal geschikt is voor alle typen gebruikers.’

Eigen nieuwsbron

Waar voor slechthorenden en slechtzienden technische tweaks te bedenken zijn, ligt dat voor laaggeletterden anders. Zij hebben eigenlijk een ‘eigen’ nieuwsbron nodig, zegt Benjamin de Bruijn. Om dat te bewerkstelligen bedacht hij met medestudenten De Beelddenker. De startup staat na twee jaar vooronderzoek even in de koelkast, maar De Bruijn hoopt dat het idee in de toekomst nog gaat vliegen met de overheid of een publieke omroep als partner.
‘Elke journalist vindt dat het nieuws voor iedereen toegankelijk moet zijn, en toch is dat nu niet zo. Een commerciële organisatie zal dit gat niet snel vullen, omdat aan laaggeletterden weinig valt te verdienen. Het zal eerder moeten komen vanuit de NPO.’
Het ‘commerciële’ Hart van Nederland is nu een van de zeer weinige nieuwsbronnen die laaggeletterden wél bereiken, weet De Bruijn. ‘Dat programma belicht een aardbeving door lokale vakantiegangers te interviewen, waardoor de informatie in gewone-mensen-taal wordt verteld die laaggeletterden begrijpen. Veel journalisten kijken neer op zulke programma’s en interviewen bij dat soort nieuws liever een lokale politicus. Maar dan bereik je heel veel Nederlanders dus niet.’

Smart speakers

Goed nieuws voor slechtzienden, en mogelijk ook voor laaggeletterden, is de opkomst van smart speakers.
Ali Haselhoef (KRO-NCRV): ‘Als we straks ingesproken Jinek-verhalen hebben willen we die aanbieden via Google Assistant. Dan kun je opdrachten geven als “speel de laatste blog van Eva Jinek af” of “alle artikelen over feminisme”. Die techniek is trouwens ook voor mensen zonder beperking interessant. Je stem wordt een belangrijke manier van nieuws navigeren waar we snel aansluiting bij willen vinden.’
Eerder ontwikkelde KRO-NCRV al een stemgestuurde ‘kookassistent’ bij het NPO2-lifestyleprogramma Binnenste Buiten, eveneens voor de Google Assistant (waarvan binnenkort de Nederlandse versie uitkomt). De kok praat de luisteraar hierbij ‘door het gerecht heen’.
Ook de NOS gaat op deze manier nieuwsbulletins aanbieden. Er is inmiddels een pilot in gang gezet. Lara Ankersmit ziet niet alleen mogelijkheden voor slechtzienden, maar ook voor mensen die door een aandoening of ouderdom motorisch beperkt zijn. ‘Zij kunnen vaak moeilijk met de kleine schermpjes van smartphones overweg. Smart speakers zijn dan een uitkomst.’
Foto door Dan Chippendale