Pegels voor de pers: De journalistiek als goed doel
Nieuws |The Guardian haalde de afgelopen twee jaar 200.000 donateurs binnen. De journalistieke non-profit ProPublica zag na de Amerikaanse verkiezingen het aantal giften vertienvoudigen. En in Nederland maakte De Correspondent doneren mogelijk nadat tientallen leden daar bij hoofdredacteur Rob Wijnberg om vroegen. “Jullie maken onafhankelijke journalistiek mogelijk in een tijd dat de nood daaraan groter is dan ooit.”
Terwijl de democratie in Amerika en Europa de ene stresstest na de andere ondergaat, neemt de stootkracht van de journalistiek juist af. In dat klimaat blijken veel mensen bereid om de sector financiële steun te bieden. “De journalistiek vervult een signaleringsfunctie, die door veel Nederlanders heel belangrijk wordt geacht voor de democratie”, zegt Theo Schuyt, hoogleraar Filantropische Studies aan de VU.
Harde cijfers die een trend bevestigen zijn er niet, volgens Schuyt. Maar hij durft te stellen dat de bereidheid om te doneren aan media-organisaties toeneemt. “Als mensen het gevoel krijgen dat hun vrijheden worden bedreigd, krijgt de journalistiek een functie; een algemeen nut. Dat zit bijna op het vlak van mensenrechten en politieke vrijheden.”
Geen klassiek goed doel
De pers vormt geen klassiek goed doel: Nederlanders schenken van oudsher veel meer aan medisch onderzoek, ontwikkelingshulp, kunst, cultuur en natuurbescherming. Als journalisten werden gesteund ging het lang om de groep die in personvrije landen werkt. Dat verandert volgens Schuyt; men beseft dat ook in eigen land de journalistiek ‘bedreigd’ wordt. “Je ziet het langzaam overwaaien van de journalistiek in het buitenland naar journalistiek in het eigen land.”
We vragen lezers om een bijdrage voor onderzoeksjournalistiek
In Nederland is het bij onder meer opinieblog Jalta, nieuwssite The Post Online en onderzoeksplatform Follow The Money mogelijk om te doneren. Een andersoortig voorbeeld is het Platform Authentieke Journalistiek. Zelfs een enkele individuele journalist waagt zich eraan: zo vraagt Arnold Karskens zijn lezers om steun.
De Groene Amsterdammer vroeg lezers in de jaren ‘80 al om bijdragen. “Destijds stuurden we jaarlijks een bedelbrief mee met het kerstnummer, om het blad te steunen in barre tijden”, zegt Pieter Elshout, directeur van De Groene. Die bedelbrief is er niet meer, maar de steun van lezers wordt nog steeds gevraagd, in de vorm van eenmalige en periodieke donaties. Elshout: “Die bijdragen gaan naar bijzondere en diepgravende journalistiek, in het bijzonder onderzoeksjournalistiek.”
Wilders
In 2011 richtte De Groene voor deze donaties de Stichting 1877 op. Elshout verwacht dat het aantal donateurs aan de stichting de komende tijd zal groeien. “De journalistiek wordt ontdekt als bestemming voor geefgeld.” Vroeger werd de sector voor lief genomen, stelt hij, omdat media toen nog steevast winst maakten. Dat verandert. “Mensen maken zich zorgen, want ze merken dat goede journalistiek schaarser wordt op het moment dat de budgetten van redacties onder druk staan.”
In de Verenigde Staten steeg de geefbereidheid door de overwinning van Donald Trump in november. Trump valt de pers geregeld aan, net als zijn ideologische geestverwanten in Europa, zoals Geert Wilders. Elshout: “De situatie met Trump en Wilders bevestigt wat donateurs van onze stichting al aanvoelden: de rechtsstaat heeft steun nodig.”
Nederland is filantropischer dan ooit
Stichting 1877 heeft de status van ANBI (Algemeen Nut Beogende Instelling), waarmee schenkingen belastingvrij kunnen worden gedaan. Het is een van de weinige ANBI-erkende journalistieke organisaties in Nederland. Hoogleraar Schuyt: “Er ontstaat een cordon van mensen die willen bijdragen aan de vrije pers, maar dan moeten media daar wel gebruik van maken.”
Hij raadt redacties aan om het kenbaar te maken als ze voor donaties openstaan en zo mogelijk een foundation, steunstichting of vriendenstichting op te richten. Nederland is rijker en filantropischer dan ooit, zegt hij. Er valt dus wat te halen. “Dankzij giften kunnen media zelfstandig blijven opereren ongeacht politieke of maatschappelijke druk of de afname van abonnementen.”
