Vijf manieren om social media te doorzoeken (en soms stinkende zaakjes te vinden)

Nieuws | Nieuws

Lang waren socialmediatools voor journalisten vooral handig om nieuws te monitoren op met name Twitter. Maar sinds de opkomst van desinformatie en nepnieuws maken steeds meer journalisten en factcheckers gebruik van tools die berichten op social media een slagje dieper analyseren – om zo tot eigen onthullingen komen.

Zo rolden factcheckers Peter Burger (onderzoeker aan de Universiteit Leiden) en Maarten Schenk (zelfstandig factchecker) met behulp van zulke tools een nepnieuws-’clan’ in Macedonië op. En NRC-journalist Reinier Kist gebruikte ze onder meer om de invloed van complotsites in kaart te brengen, waarbij bleek dat deze bij bepaalde onderwerpen, zoals George Soros, bonafide media als de NOS overstemden.

De relatief onervaren SVDJ-redacteur van dienst volgde een workshop bij Peter Burger op de Grote Expertisedag Nieuwe Media en probeerde enkele onder journalisten geliefde tools uit. Hieronder leggen we in drie stappen uit hoe je social media ermee kunt doorvlooien.

1.  Spoorzoeken: wat gaat er rond en waar?

Wat wordt er gezegd en geshared over bepaalde onderwerpen? Dat kun je deels ontdekken met de zoekfuncties van de platformen zelf, zoals de geavanceerde zoekfunctie van Twitter. Maar deze ingebouwde zoekfuncties zijn beperkt en geven weinig inzicht in, om een lelijk woord te gebruiken, ‘viraliteit’.

Het gratis te gebruiken CrowdTangle belooft uitkomst. CrowdTangle onderscheidt zich naar eigen zeggen doordat het socialmediaposts opvist die ‘overperformen’. Anders gezegd: die veel meer likes, reacties en shares genereren dan posts van die pagina normaal gesproken doen. Als het om iets verdachts gaat, kan dat interessant zijn voor een nader onderzoek, zoals een factcheck.

De tool werkt eenvoudig. Je maakt een account aan en creëert een dashboard voor zoeken via Facebook, Twitter, Instagram of Reddit. Vervolgens voer je zoekopdrachten uit over een bepaalde tijdsspanne, bijvoorbeeld de laatste 14 dagen. Dit kun je verder vernauwen naar posts in pagina’s of groepen, en in een bepaalde taal. Voorbeeld: wat wordt er gezegd over Mark Rutte op Reddit in de laatste 7 dagen in het Engels.

Via de ‘linkchecker’ (die vind je via het tandwieltje rechtsboven) kun je ook zien waar en door wie een bepaalde url gedeeld is.

Voor factcheckers Peter Burger en Maarten Schenk was de linkchecker in hun Macedonië-onderzoek onmisbaar om te ontdekken welke gebruikers bepaalde nepnieuwsberichten verspreidden. ‘Door deze informatie chronologisch te sorteren en de uitkomsten voor verschillende websites te vergelijken werd het al snel duidelijk welke Facebook-groepen en welke accounts werden ingezet om links te ‘zaaien’ naar sites binnen het netwerk,’ schrijft het duo op Nieuwscheckers.nl.

Een nadeel van CrowdTangle is dat je zelf lijsten moet aanmaken met pagina’s en groepen waarin je wilt zoeken. Je kunt dus niet Facebook- of Twitterbreed zoeken. Gelukkig zijn er veel kant-en-klare lijsten beschikbaar met honderden pagina’s, bijvoorbeeld ‘international news’. En je kunt eigen lijsten maken, bijvoorbeeld een lijstje met alle pagina’s die pro of anti Zwarte Piet zijn.

Met BuzzSumo kun je wél in één beweging een groot deel van de activiteit op Facebook en Twitter scannen. Ook toont de tool in één oogopslag de scores van een bericht (of zelfs alle berichten van een bepaald domein) op grote sociale netwerken, in plaats van dat je, zoals bij CrowdTangle, losse opdrachten moet uitvoeren. Peter Burger en Maarten Schenk gebruikten BuzzSumo en CrowdTangle om het bereik van berichten van een Macedonische fake news-site te schatten.
NRC-redacteur Reinier Kist (Media & Tech) gebruikte BuzzSumo onder meer voor artikelen over nepnieuws rond de verkiezingen en het meten van het bereik van berichten op complotsites. Door op bepaalde onderwerpen te zoeken, kwam hij erachter dat nieuws over de onderwerpen ‘witte helmen’ en ‘George Soros’ op social media gedomineerd wordt door complotmedia.

Een derde nuttige tool is Trendolizer, ontwikkeld door de eerdergenoemde Maarten Schenk. Trendolizer toont de gebruiker live-overzichten van artikelen die op het internet viraal gaan. Het is een soort Tweetdeck op steroïden. Eigenlijk zijn BuzzSumo en CrowdTangle per ongeluk geschikt voor journalisten. Dit soort tools zijn eerder bedoeld voor marketeers die hun social-campagnes willen monitoren. Misschien dat een abonnement bij BuzzSumo daarom liefst 99 dollar per maand kost. Reinier Kist vertelt dat hij proefaccounts aan elkaar knoopt, die zeven dagen gratis toegang geven. Trendolizer is evenmin gratis, maar geïnteresseerden kunnen bij Maarten Schenk een demo aanvragen.

2 Verbanden leggen

Stel, je stuit via stap 1 op een opvallende pagina of een verdacht bericht. Met BuzzSumo kun je aftasten wie erachter zit. Je kunt een verdachte kop invoeren en bekijken waar het bericht verspreid is en hoe populair het daar is. En, belangrijker: door wie het verspreid is. Klik daarvoor op ‘View sharers’. Trendolizer is nog slimmer in het opsnorren van verbanden. Zo kun je in Trendolizer een kop invoeren, waarna je websites te zien krijgt waar exact dezelfde koppen te vinden zijn. Achter deze sites zit dan vermoedelijk dezelfde persoon.

Je kunt in Trendolizer ook de unieke code invoeren die elke website met advertenties (het verdienmodel van nepnieuwssites) bevat. Je vindt deze zogeheten advertentienetwerk-ID in de broncode van de website. In de ‘fingerprint tool’ van Trendolizer kun je dit netwerk-ID invoeren, waarop sites worden aangewezen met hetzelfde ID – en dus ongetwijfeld dezelfde eigenaar. Op dezelfde manier kan Trendolizer ook sites met hetzelfde Google Analytics-adres vinden.

Peter Burger en Maarten Schenk legden via Trendolizer een kleine database aan van tientallen websites die dezelfde berichten verspreidden en dezelfde AdSense-adressen (AdSense is het advertentienetwerk van Google) hadden.

3 Een specifieke gebruiker of pagina doorlichten

Reinier Kist onderzocht onder meer hoeveel reacties en vind-ik-leuks de radicaalrechtse nieuwsblog De Dagelijkse Standaard bijeenharkt. ‘Die bleken bij bepaalde onderwerpen, zoals immigratie, een grote ‘influencer’ op social media, vergelijkbaar met de grote nieuwssites.’
Hij deed dit met de betaalde tool TalkWalker van LexisNexis (gratis demo beschikbaar), maar met BuzzSumo kan het ook. Zoek je bijvoorbeeld welke posts-met-een-linkje met de termen ‘immigratie’ en ‘islam’ in Nederland in de afgelopen maand het populairst waren, dan zie je dat De Dagelijkse Standaard, maar ook de antisemitische complotsite Fenixx.org meekan met de populairste posts van de NOS en NU.nl.


Soms is van een gebruiker niet duidelijk of het een echte persoon is of niet. Handig hulpmiddeltje is de Botometer. De naam zegt het al: de tool vorst een account en bekijkt hoe aannemelijk het is dat het om een bot gaat. Maar gebruik vooral je gezonde verstand. Gebruikt een gebruiker een foto van bijvoorbeeld een celebrity? Grote kans dat het om een troll gaat. Zoals de Macedonische nepnieuwsmakers, wier profielfoto’s van Balkan-zangeressen waren, zo ontdekten Burger en Schenk met een eenvoudige reverse image search.

Facebook had tot voor kort een behoorlijk open systeem om gebruikers en berichten te doorzoeken, genaamd Open Graph Search. Allerlei tooltjes maakten hier gebruik van, zoals Whopostedwhat, Stalkscan en Searchisback. Met Stalkscan konden de Leidse factcheckers bijvoorbeeld ontdekken wat een verdachte gebruiker zoal nog meer postte.

Maar Facebook besloot, mede uit privacy-overweging, om Open Graph Search zeer te beperken, en dus zijn de tooltjes nu lam. Er wordt al wel gewerkt aan vervangers, zoals Graph Tips, een nog wat rudimentaire zoekmachine, waarmee je onder meer de berichten kunt vinden die een specifieke gebruiker in openbare groepen of pagina’s heeft geplaatst.

Tot slot

Goed om te bedenken is dat alle genoemde tools zo hun beperkingen kennen. Zo indexeert BuzzSumo berichten van websites met een betaalmuur niet. Ook posts die weinig tot geen engagement genereren vallen buiten BuzzSumo’s zicht. Heel stellige conclusies op basis van de resultaten zijn dus niet altijd mogelijk.

Wel kunnen ze het begin vormen van een nuttige factcheck van een virale hoax, of een onderzoek naar de impact van nepnieuws of clickbait. Ook  vormen ze een manier om te monitoren hoe je site het doet op social. Tot slot kunnen ze je als journalist leiden naar onderwerpen die veel mensen bezighouden en die je anders gemist zou hebben. Reinier Kist: ‘Je komt heel andere dingen tegen dan in je eigen bubbel.’

Dit artikel kwam mede tot stand dankzij de workshop die Peter Burger gaf op de Grote Expertisedag Nieuwe Media 2019.

Verder lezen:

Met deze tools en technieken brachten we een Macedonisch nepnieuwsnetwerk in kaart
Uitgebreid tool-overzicht bij Hackastory
Nog uitgebreider (en op de meer geavanceerde open source-onderzoeker) overzicht bij Bellingcat

Nieuwsbrief

Ontvang ons laatste nieuws
Hidden
Dit veld is bedoeld voor validatiedoeleinden en moet niet worden gewijzigd.