Inflatie, werkloosheid, spaargedrag: de staat van de economie heeft invloed op de persvrijheid

De mate van persvrijheid in een land heeft invloed op de staat van de economie. Dat bleek al eerder uit onderzoek. Maar hoe zit het andersom? Twee wetenschappers verdiepten zich in de relatie tussen economie en persvrijheid.

‘Nederland keldert naar plaats 28 op wereldwijde ranglijst persvrijheid,’ kopte RTL Nieuws toen afgelopen jaar de jaarlijkse Press Freedom Index werd gepubliceerd. Die Index is een lijst waarop landen gerangschikt worden naar de mate van persvrijheid die er geldt. In de voorgaande jaren stond Nederland altijd in de top zes, maar nu dus een stuk lager, ingeklemd tussen Slowakije en Argentinië. Vooral de moord op misdaadjournalist Peter R. de Vries en de afgeplakte logo’s van de NOS speelden hierbij een rol.

Folkert Jensma, vicevoorzitter van journalistenvakbond NVJ, noemde de opvallende daling ‘uiterst zorgelijk’. Inmiddels is Nederland weer terug op een vertrouwdere zesde plek op de ranglijst, bleek na publicatie van de nieuwe Index op 3 mei. Maar reden tot zorg is er nog steeds: in zeven op de tien landen ter wereld is er ‘geen of weinig’ persvrijheid.

Het onderwerp interesseert ook wetenschappers. Eerder werd al aangetoond dat corruptie persvrijheid remt en dat de mate van persvrijheid de economie van een land kan beïnvloeden. De Cypriotische wetenschappers Theodora Maniou en Elena Ketteni draaiden het om: beïnvloedt de staat van de economie ook de mate van persvrijheid?

Het onderzoek

Om dit te onderzoeken hebben Maniou en Ketteni data geanalyseerd van 18 westerse landen: Nederland, Zweden, Noorwegen, Finland, Denemarken, de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk, Ierland, Canada, Italië, Portugal, Spanje, Griekenland, Tsjechië, Bulgarije, Roemenië, Polen en Hongarije. Ze verzamelden cijfers over persvrijheid, zoals die uit de Press Freedom Index, en allerlei cijfers die iets zeggen over de stand van de economie zoals de werkloosheid, inflatie en hoeveel er in totaal gespaard wordt. Daarnaast namen ze ook cijfers over corruptie mee in de berekeningen, om te kijken of er nog verrassende verbanden opdoken.

In Nederland zijn vooral inflatie en corruptie economische omstandigheden die de persvrijheid beïnvloeden

Ze concludeerden dat in ieder land de persvrijheid beïnvloed werd door economische omstandigheden. Tegelijk vonden ze verschillen tussen groepen landen, die ze met elkaar vergeleken op basis van kenmerken van hun medialandschap. Zo ontdekten ze dat in Nederland en de Scandinavische landen de persvrijheid vooral wordt beïnvloed door inflatie en corruptie. Eerder signaleerden Maniou en Ketteni al dat de corruptie in een aantal Noord-Europese landen (Duitsland, het Verenigd Koninkrijk, Nederland en Zweden) lijkt toe te nemen. Hier ging het bijvoorbeeld om een toename van zelfcensuur en intimidatie van journalisten.

In de Angelsaksische landen werd de persvrijheid vooral beïnvloed door de werkloosheid en corruptie. In de mediterrane landen waren het de overheidsschuld en de totale mate waarin de bewoners van het betreffende land geld spaarden. En in Oost-Europese landen waren het vooral de inflatie, overheidsschuld en het sparen.

Maniou en Ketteni deden nog wel een opmerkelijke vondst wat betreft corruptie. In alle landen werd de persvrijheid beïnvloed door corruptie, behalve in de Oost-Europese landen. Dat betekent volgens de onderzoekers niet dat er geen corruptie plaatsvindt, maar waarschijnlijk heeft de pers er een weg omheen gevonden.

Implicaties

Waar komen de verschillen vandaan? Daar speculeren Maniou en Ketteni niet over. Dus waarom de persvrijheid in Nederland meer wordt beïnvloed door inflatie en in de Angelsaksische landen werkloosheid meer invloed heeft, blijft gissen. Maar, zo concluderen ze: ‘De huidige debatten over verhogingen en verlagingen van de persvrijheid kunnen niet worden onderzocht zonder rekening te houden met economische omstandigheden.’ Daar voegen ze aan toe: ‘Ook andere sociaal-politieke verschillen tussen verschillende landen die moeten worden onderzocht met betrekking tot persvrijheid’.

Foto: ANP / Marcel Berendsen