In 2024 jaar stelde SVDJ voor het eerst de subsidieregeling open voor thematisch onderzoek. Een regeling voor praktijkgericht onderzoek, naast de sinds april 2023 bestaande mogelijkheid van de open aanvraag. Bij de thematische onderzoeksregeling richten we ons op gedeelde kennisbehoeften binnen de journalistieke sector. Als eerste thema was de keuze gevallen op ‘AI en gebruikersbehoeften’.
Het was mogelijk om tussen 21 oktober 2024 tot en met 27 januari 2025 een onderzoeksvoorstel in te dienen.
Op deze pagina lees je meer over de probleemstelling en hoe we bij dit thema uitgekomen zijn als SVDJ.
Probleemstelling
Het Stimuleringsfonds riep in 2024 op tot het indienen van onderzoeksvoorstellen, gericht op het aanwenden van AI bij het verbeteren van de democratische informatiepositie en opinievorming van het publiek. Bij het formuleren van de hoofdvraag van het onderzoek vroegen wij de behoeften van het publiek als uitgangspunt te nemen. Uit het onderzoeksvoorstel moest ook uitdrukkelijke aandacht voor en directe betrokkenheid van het publiek spreken.
De infrastructuur voor nieuws vormt de toegangsweg tot een goed geïnformeerd publiek. De toegang tot een evenwichtig nieuwsaanbod van professionele journalistieke organisaties zou geen hinder mogen ondervinden van digitale barrières, opgeworpen door zoekmachines en sociale media. Daarnaast slaagt de journalistiek er niet goed in om met zijn producten aan te sluiten bij de gebruikersbehoeften van een deel van de samenleving. Er is sprake van een gebrek aan oprechte aandacht voor en directe betrokkenheid van het publiek bij de totstandkoming van het journalistieke aanbod.
Tegelijkertijd leiden de interfaces van zoekmachines en sociale media niet meer automatisch naar de platformen van professionele nieuwsmerken. Zoekmachines en sociale media zetten AI in bij het direct beantwoorden van zoekopdrachten van bezoekers van hun platformen; dit vormt een bedreiging voor het onderscheidende karakter van professionele nieuwsmerken. Voor zover nieuwsmedia AI inzetten, is dit vooral gericht op een efficiëntere nieuwsproductie. Om relevant te blijven voor hun publiek zonder daarbij nog afhankelijker te worden van zoekmachines en sociale media, moet worden verkend of en zo ja welke rol AI kan spelen bij het beter vervullen van de gebruikersbehoeften van verschillende doelgroepen.
Download hele oproep hierAchtergrond en verkenning thema door SVDJ
Om tot dit thema te komen heeft SVDJ in 2024 enkele verkennende gesprekken gevoerd met partijen uit de journalistieke sector. Daaruit kwam één overkoepelende zorg naar voren: hoe blijven wij als nieuwsorganisaties relevant voor ons publiek en hoe moet de journalistiek zich verhouden tot de inzet van AI door zoekmachines en social media?
Web 2.0 heeft, met zoekmachines en sociale media, de relatie tussen publiek en journalistiek ingrijpend veranderd. Alle grote techbedrijven hopen met AI als eerste in Web 3.0 te belanden. We zien bijvoorbeeld nu al dat de hoeveelheid AI-gegenereerde content rap toeneemt; alleen al Google en Microsoft besteedden de afgelopen jaren tientallen miljarden aan AI. Daarbij zet Google sterk in op zero click-beleid en bieden sociale media nauwelijks nog ruimte aan nieuws in hun algoritme. De kans is aanzienlijk dat dit opnieuw leidt tot een omwenteling in de relatie tussen publiek en journalistiek.
Dit wordt onderschreven door meerdere experts op het gebied van AI, met wie we in 2024 aanvullend hebben gesproken. Zij hielpen ons om de probleemstelling en het onderzoeksthema verder te onderbouwen. Samen met hen kwamen we tot de volgende motieven voor een publieksgeoriënteerde invalshoek van AI:
- Interfaces van zoekmachines en social media worden door velen gebruikt bij het zoeken naar nieuws, maar leiden niet langer automatisch naar de platformen van reguliere nieuwsmerken. Daarmee beperkt Big Tech voor een deel van het publiek de toegang tot journalistiek.
- Een tweede argument ligt besloten in de inzet van generatieve AI bij het beantwoorden van zoekopdrachten van bezoekers van hun platformen. Zero click content zal het lastiger maken voor professionele nieuwsmerken om zich met journalistieke content te onderscheiden van op basis van AI gegenereerde antwoorden op zoekopdrachten.
- Een derde argument vloeit voort uit het gegeven dat een deel van de samenleving niet langer bereikt wordt door de journalistiek. Het gaat om nieuwsmijders met uiteenlopende motieven en achtergronden. Producten sluiten niet meer goed aan bij de gebruikersbehoeften van een deel van de samenleving, dat hierdoor verstoken blijft van professioneel gegaard nieuws. Dit gaat ten koste van de democratische informatiepositie en opinievorming van deze groep Nederlanders.
- Een vierde argument ontlenen we aan voormalig Knight Fellow Mattia Peretti: het al of niet aanwenden van AI om het publiek in de toekomst beter te bedienen, moet gebeuren op basis van gedachtenvorming vooraf over wat de journalistiek in de toekomst bijdraagt aan hun dagelijks nieuwsbehoeften. Behalve oprechte aandacht voor hun nieuwsbehoeften gaat het daarbij ook om directe betrokkenheid van het publiek bij de totstandkoming van het journalistieke aanbod. Journalistieke businessmodellen vertrekken onverminderd vanuit een product, zonder daarbij echt te luisteren naar de vraag: waar zit het publiek op te wachten?
A coherent strategy for how we want AI’s potential to be used in service of our vision for a sustainable journalism that adds value to people’s lives. – Mattia Peretti
De hype van AI kan helpen om juist die bittere noodzaak van publieksgericht werken nadrukkelijker onder de aandacht te brengen. Door met deze subsidieregeling voor het uitvoeren van onderzoeken expliciet te kiezen voor de publiekskant, mikken we op creatieve onderzoeksvoorstellen die deze onderbelichte invalshoek adresseren.
