Van Startpagina tot Google en van Hyves tot Facebook: twintig jaar populaire websites

Lang, lang geleden, toen de PvdA de grootste partij van Nederland was en Jody Bernal met Que sí, que no op nummer 1 in de top 40 stond, waren er geen iPhones. Facebook moest nog worden bedacht, Enzo Knol zat in groep 4 en leerde lezen. Google was net uitgevonden, maar bijna niemand in Nederland had daar nog van gehoord. Wel internet maar geen Facebook, TikTok of NikkieTutorials? Wat deden mensen dan online?

Ze keken vooral op Startpagina, waar allerlei leuke links verzameld waren, ze zochten via Ilse, Altavista of Vindex, volgden de nieuwe technologie op Planet en Webwereld, Hotmailden en chatten via MSN, bekeken het laatste nieuws op Teletekst, planden hun reis op NS.nl of bezochten de site van de publieke omroep die toen nog geen NPO heette. Ilse, Altavista, Vindex en Planet bestaan niet meer, uit Webwereld werd vorige week de stekker getrokken.

2000–2010: Google, MSN, shoppen…

In 2000 staat VNU-dochter Ilse Media met Startpagina en zoekmachine Ilse op 1 en 2 in de lijst met best bezochte websites. De concurrerende zoekmachines Altavista (later overgenomen door Lycos) en Vindex staan ook bij de eerste tien. Er wordt vooral veel opgezocht rond de eeuwwisseling, ook bij de NS en bij Omroep.nl dat in de beginjaren een soort startpagina voor omroepnieuws is. Twee van de drie nieuwssites, Webwereld en Planet, gaan vooral over het internet zelf.

De best bezochte websites in Nederland 2000-2010, bron: Multiscope

Google en Facebook dominant, ‘social’ in opkomst

Analyse van de lijstjes met de best-bezochte websites vanaf 2000 laat een aantal trends zien. Ten eerste worden Google en Facebook de dominante partijen online. Als in 2002 Google de Nederlandse versie introduceert, komt de zoekmachine op 6 in de top 10, in 2003 en 2004 staat ze op de derde plek en vanaf 2005 op 1. Die positie zal Google niet meer verlaten. Subsite YouTube staat vanaf 2009 in de top 10, vanaf 2008 staan Google en YouTube 1 en 2 in Nederland. Facebook duikt in 2010 voor het eerst in de top 10 op, tien jaar later bezet het bedrijf van Mark Zuckerberg drie posities in de top 10.

De tweede trend is de opkomst van social media, eerst met Hyves (in de top 10 tussen 2007 en 2011), en vervolgens met Facebook (vanaf 2010), Twitter, Messenger en Linkedin (vanaf 2012), WhatsApp (vanaf 2014) en Instagram (2017).

Shoppen is geen trend maar een vaste waarde. Marktplaats staat vanaf 2003 permanent in de top 10. In 2005 en 2006 stonden ook eBay en Speurders in de top. Bol.com is vanaf 2006 met enige tussenpozen in de top 10 te vinden, in 2020 kreeg het voor het eerst gezelschap van zusterbedrijf Albert Heijn.

Google en Marktplaats steeds hoog in de lijst

Van de 45 bedrijven die sinds 2000 in de top 10 hebben gestaan, komen Google en Marktplaats met 19 en 18 vermeldingen het vaakst voor. Daarna volgen NU.nl (11), YouTube en De Telefoongids (beide 10). Alle websites met hun vermeldingen staan in dit pdf-document.

De best-bezochte websites in Nederland 2012-2020, bronnen: Alexa, GfK, STIR, DDMM, NOBO

Van de 45 merken die ooit de top 10 haalden, kwamen er acht in meer dan een derde van de lijstjes voor. In onderstaande grafiek zijn ze opgenomen. We zien bijvoorbeeld hoe Google via een zesde plek in 2002 opstoomt naar de toppositie via twee derde plekken in 2003 en 2004. YouTube pendelt tussen 2009 en 2020 tussen de tweede en derde plek. Facebook gaat van de tweede (2012-2016) naar de vierde plek in 2020. Twee van de ‘toppers’ (Startpagina en detelefoongids.nl) scoren vooral in de eerste tien jaar goed, de zes overige merken staan nu nog steeds in de top 10.

Startpagina

In 2000, 2001 en 2004 staat Startpagina op nummer 1. In 2002 en 2003 worden alle (honderden) subpagina’s van Startpagina ondergebracht op het domein Pagina.nl dat in die jaren meteen de nummer 1-positie inneemt. In 2004 worden alle subpagina’s weer onderdeel van Startpagina, dat daarop meteen weer op nr. 1 komt. Daarna staat de Sanoma-dochter nog drie jaar op de tweede plek, waarna ze via de negende positie in 2008 uit de top 10 duikelt.

Dat is allerminst het einde van de populaire pagina vol links. In het VINEX/NOBO-onderzoek dat sinds 2016 het bezoek van de meeste grote Nederlandse websites registreert, komt Startpagina nog steeds voor. De laatste drie jaar op een positie rond de 30 met een bereik van 3,5 miljoen (net zoveel als de Volkskrant en aanzienlijk meer dan RTL Boulevard).

Nieuwsmerken top 10

In de totaallijst van top 1-noteringen komen negen nieuwsmerken voor, maar voor veel jaren is er ook een aparte top 10 van nieuwsmerken te reconstrueren door verder in de lijst terug te gaan.

De top 4 wordt sinds 2008 gevormd door NU.nl, NOS, Telegraaf en AD. NU.nl staat sinds 2007 al op 1, in de twee jaren daarvoor was De Telegraaf de grootste online. Opvallend in de lijst is de gestage opmars van het AD en de tanende populariteit van De Telegraaf.
Tussen de kopgroep van vier en de rest gaapt wat bereik betreft een gat. Nummer 4, Telegraaf.nl, bereikt 6,2 unieke bezoekers per maand in januari 2020. Nummer 5, de Volkskrant, moet het doen met 3,5 miljoen. In het peloton van de top 10 wordt vaak stuivertje gewisseld tussen Volkskrant, RTL nieuws, NRC en Tweakers.

In 2017 stond Dumpert voor het laatst in de top 10. Dichtbij bezette tussen 2012 en 2014 de zevende plek, Trouw laat zich regelmatig in de top zien. In de grafiek zijn alleen de 13 merken opgenomen die drie keer of vaker in de top 10 staan, daarnaast zijn er nog achttien nieuwsmerken die één of twee keer voorkomen, in 2019 en 2020 stond Shownieuws bijvoorbeeld op plek 9 en 8. Hier de volledige lijst (pdf)*.

Verantwoording

Het tellen van het bezoek aan websites is complex. Voor dit artikel is gebruik gemaakt van zes verschillende bronnen, bij al deze onderzoeken wordt gebruik gemaakt van verschillende methodes. Vergelijken is daardoor lastig. Voor de periode tot en met 2010 is gebruik gemaakt van de onderzoeken van Multiscope. Die staan niet meer allemaal online, maar in diverse drukken van de Communicatiekaart (Bakker & Scholten, 1997-2019) en de Mediamonitor (CvdM) zijn de overzichten nog te vinden.

Voor de eerste jaren daarna is gebruik gemaakt van de gegevens van Alexa zoals die in de Mediamonitor van het Commissariaat voor de Media zijn opgenomen. In 2016 maakt de Mediamonitor gebruik van gegevens van GfK.

De laatste jaren is ook gebruik gemaakt van online onderzoeken van STIR (2011-2013, resultaten over de maand maart), DDMM (2014) en NOBO (2016). Deze onderzoeken worden uitgevoerd ten behoeve van de leden. Partijen die geen lid zijn (bijvoorbeeld de regionale omroepen) worden dus ook niet gemeten. Pas sinds medio 2017 meet NOBO globale merken als Google en Facebook. De NOBO-meting over 2020 betreft uitsluitend de maand januari.

* De pdf is op 3 maart aangepast voor de jaren 2017 en 2018, ook Metro is nu in de lijst opgenomen.