Amerikaanse bezuinigingen raken ook Europese journalistiek: ‘Mensen missen levensreddende informatie’
Nieuws | Medialandschap
De onverwachte bevriezing van Amerikaanse hulp aan onafhankelijke buitenlandse media heeft een schokgolf veroorzaakt binnen de internationale journalistieke gemeenschap. De gevolgen zijn ook in Europa voelbaar. Organisaties zoals Free Press Unlimited en OCCRP moesten op zoek naar nieuwe inkomstenbronnen. ‘Ik heb nog nooit meegemaakt dat financiering zó halsoverkop werd geschrapt.’
Onder leiding van president Trump staakte de Amerikaanse regering begin 2025 in één klap honderden miljoenen dollars aan ontwikkelingssamenwerking. Dit had niet alleen gevolgen voor humanitaire hulporganisaties wereldwijd, ook internationale media-initiatieven werden hard geraakt. Volgens schattingen van Reporters Without Borders gaat het om zeker 268 miljoen dollar die dit jaar niet meer beschikbaar is voor onafhankelijke media en toegang tot informatie wereldwijd.
‘Dat er iets zou veranderen onder Trump was niet onverwacht,’ vertelt Benthe Priester, Policy & Advocacy Officer bij Free Press Unlimited. ‘Maar de snelheid, de schaal en de abruptheid ervan zijn ongekend.’ Niet alleen Free Press Unlimited zelf kreeg via USAID financiering, partnerorganisaties zijn nog harder geraakt. ‘Veel mediaorganisaties in bijvoorbeeld Oekraïne, de Balkan, Belarus en Latijns-Amerika zijn afhankelijk van Amerikaanse steun. Voor sommige organisaties betekende het per direct ontslag van personeel, of zelfs het stopzetten van de gehele organisatie.’
USAID staat voor de United States Agency for International Development. Het is het Amerikaanse overheidsagentschap dat verantwoordelijk is voor civiele ontwikkelingshulp in het buitenland. USAID financiert projecten op het gebied van armoedebestrijding, volksgezondheid, voedselzekerheid, democratie, onderwijs en noodhulp. Het agentschap werkt nauw samen met regeringen, ngo’s en bedrijven in andere landen en speelt een belangrijke rol in het buitenlandbeleid van de Verenigde Staten.
De schrijnende gevolgen zijn direct zichtbaar bij Radio Dabanga, dat via kortegolfradio onafhankelijke nieuwsuitzendingen verzorgt voor Soedanese vluchtelingen. ‘Zij moesten noodgedwongen hun ochtenduitzendingen schrappen’, zegt Priester. ‘Voor veel vluchtelingen is Dabanga de enige bron van onafhankelijke informatie. Dat is levensreddende journalistiek, die mensen nu missen.’
Persvrijheid onder druk
Ook het Organized Crime and Corruption Reporting Project (OCCRP), een internationaal netwerk van onderzoeksjournalisten met een hoofdkwartier in Amsterdam, schrok van het plotselinge wegvallen van Amerikaanse financiering. ‘We zijn 38 procent van onze structurele financiering kwijtgeraakt,’ vertelt Fabienne Meijer, Head of Journalism Products bij OCCRP. ‘Dat kwam vooral van USAID, het State Department en het National Endowment for Democracy (NED).’
Het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken. Beheert niet alleen de diplomatieke relaties van de VS, maar subsidieert ook internationale ontwikkelingsprogramma’s, waaronder mediaprojecten en persvrijheid. NED is een door het Amerikaanse Congres gefinancierde stichting die wereldwijd democratie en mensenrechten bevordert. NED ondersteunt onder meer onafhankelijke media, maatschappelijke organisaties en verkiezingswaarnemingen.
Als gevolg moesten veertig medewerkers vertrekken – een vijfde van het team. OCCRP financiert ook verschillende organisaties door heel Europa, voornamelijk in landen met beperkte persvrijheid. Tachtig procent van de financiële steun aan deze parnerorganisaties viel weg. Als gevolg is de redactie in Rusland, die jarenlang informatie toegankelijk maakte via een Russischtalige website, niet meer actief. ‘De site bestaat nog als archief, maar we hebben simpelweg de middelen niet meer om het up-to-date te houden,’ zegt Meijer.
Zodra onafhankelijke journalistiek wegvalt, kan corruptie welig tieren
Fabienne Meijer van internationaal netwerk van onderzoeksjournalisten OCCRP
Veel media in landen waar de persvrijheid onder druk staat, zoals in Georgië en Cyprus, verliezen steun nu OCCRP hun subsidies voor partnerorganisaties niet meer kan uitkeren. ‘Zodra onafhankelijke journalistiek wegvalt, kan corruptie welig tieren, kunnen wetten ongestoord worden doorgedrukt en leiders zich onttrekken aan controle,’ zegt Meijer.
Criminele organisatie
Volgens Free Press Unlimited grijpen autoritaire leiders het wegvallen van Amerikaanse steun aan om kritische media verder onder druk te zetten. ‘Niet alleen verdwijnt cruciale financiering, maar het feit dát media steun ontvingen uit de VS, wordt nu gebruikt om hen te framen als “foreign agents” of buitenlandse infiltranten,’ zegt Priester. Dat narratief wint snel terrein. ‘In Georgië gebruiken de autoriteiten het als rechtvaardiging voor nieuwe beperkingen tegen media en maatschappelijke organisaties. In Slovenië vroeg premier Robert Fico zelfs aan Elon Musk om informatie over NGO’s, media en journalisten die met Amerikaanse financiering werken. Zulke geluiden duiken ook op in Hongarije en Rusland, aangemoedigd door uitspraak van Musk zelf, die USAID publiekelijk een “criminele organisatie” noemde.’ Volgens Priester is de impact van dit alles veel groter dan financiële schade alleen: ‘Minder betrouwbare informatie betekent meer ruimte voor desinformatie en propaganda.’
We maken ons serieus zorgen dat veel redacties hun deuren moeten sluiten
Alinda Vermeer, directeur Europees journalistiek fonds Limelight Foundation
Ook bij fondsen is de bezorgdheid groot. Volgens Limelight Foundation, een Europees journalistiek fonds, is de situatie ronduit zorgwekkend. ‘Amerikaanse overheidssteun was een hoeksteen van onafhankelijke journalistiek, en vertegenwoordigde 40 procent van het beschikbare budget wereldwijd,’ zegt directeur Alinda Vermeer. ‘Die steun is van de ene op de andere dag weggevallen, op een moment dat veel nieuwsredacties al onder grote financiële druk stonden. We maken ons serieus zorgen dat veel redacties hun deuren moeten sluiten nog voordat alternatieve financiering is geregeld.’
Limelight ziet dat partners in Centraal- en Oost-Europa direct de gevolgen ondervinden, net als netwerken die werken aan internetvrijheid of juridische ondersteuning voor journalisten. ‘Veel organisaties verloren tegelijk meerdere inkomstenbronnen, niet alleen van het Amerikaanse State Department, maar ook van ambassades en herverdelende fondsen, en merken nu ook dat Amerikaanse private fondsen voorzichtiger zijn geworden.’ Ook het bredere ecosysteem staat onder druk: ‘We vergeten vaak dat onafhankelijke media afhankelijk zijn van socialmediaplatforms om hun nieuws te verspreiden. Als algoritmes hun werk onzichtbaar maken, bereikt die informatie het publiek niet. Tegelijkertijd is het werk van organisaties die strijden voor platformverantwoordelijkheid zwaar ondergefinancierd.’
Golf van solidariteit
Toch is er niet alleen somberheid. Binnen OCCRP ontstond direct na de bekendmaking een golf van solidariteit. ‘Collega’s boden uit zichzelf aan om uren in te leveren of verlof op te nemen om andere collega’s in dienst te houden,’ vertelt Meijer. ‘Niemand wilde bij de pakken neerzitten.’ Ook zien ze de situatie als een kans om minder afhankelijk te worden van Amerikaanse steun. ‘We waren al langer van plan los te komen van USAID-financiering, dat wordt nu versneld,’ vertelt Meijer. OCCRP werkt aan alternatieve inkomstenmodellen: abonnementen via diensten voor professionele organisaties, het uitbouwen van ons lidmaatschap en YouTube-inkomsten. ‘Maar dat is een langetermijntraject.’
Limelight Foundation zoekt samenwerking met andere fondsen en probeert zoveel mogelijk noodsteun te bieden. ‘We hebben flexibiliteit geboden aan bestaande partners en noodfinanciering beschikbaar gesteld – ook om de veerkracht van redacties op langere termijn te versterken,’ zegt Vermeer. ‘Maar de schaal waarop we kunnen opereren is beperkt. We hebben meer middelen en nieuwe partners nodig om dit op te vangen.’
Frankenstein-organisatie
Die middelen zouden bij Europese overheden en fondsen vandaan kunnen komen. Daar ligt nog een uitdaging, want in tegenstelling tot de Amerikaanse steun is Europese financiering vaak geoormerkt. ‘De meeste financiering hier is projectgericht,’ zegt Meijer van OCCRP. ‘Dat klinkt logisch, maar het betekent dat we vaak alleen geld krijgen voor losse projecten en niet voor onze core business. Je krijgt daardoor een soort ‘frankensteinorganisatie’: een samenraapsel van gefragmenteerde projecten die vooral bestaan om aan de wensen van de fondsen te voldoen.’
De Europese Commissie zou het voortouw kunnen nemen in het ontwikkelen van een gezamenlijke financieringsstrategie
Benthe Priester van Free Press Unlimited
Priester van Free Press Unlimited ziet hier een duidelijke kans voor Europese partijen. ‘De Europese Commissie zou het voortouw kunnen nemen in het ontwikkelen van een gezamenlijke, structurele financieringsstrategie voor onafhankelijke media en onderzoeksjournalistiek in kwetsbare regio’s, of bijvoorbeeld de Media Freedom Coalition, een initiatief van het Verenigd Koninkrijk en Canada. Maar dan moeten ze wel bij elkaar komen en echt een plan maken, die gezamenlijke strategie ontbreekt nu volledig.’ Ook Nederland, een land dat internationale persvrijheid hoog in het vaandel heeft staan, zou volgens haar een belangrijke rol kunnen spelen. ‘Als internationale steun wegvalt, raakt dat uiteindelijk ook journalisten in Nederland, die afhankelijk zijn van informatie uit deze kwetsbare regio’s.’
Volgens Limelight is er nu momentum om te bouwen aan meer structurele steun. ‘De urgentie is er. We hopen dat ook binnen de filantropie wordt ingezien dat onafhankelijke journalistiek essentieel is voor brede maatschappelijke verandering.’
Over de auteur
