De Implant Files: hoe een mandarijnennetje leidde tot een wereldwijd journalistiek onderzoek

Een mandarijnennetje dat zomaar in aanmerking komt als medisch implantaat. Het klinkt ongeloofwaardig, en toch zagen drie verstrekkers van de Europese CE-certificaten er geen been in om het ‘product’ als bekkenbodemmatje te certificeren – een hulpmiddel voor vrouwen met een verzakte baarmoeder. En dat terwijl er geen klinisch onderzoek naar gedaan was, en er een rapport vol fouten lag.
Met deze bizarre ontdekking kwam het onderzoek van Radarjournalist Jet Schouten in een stroomversnelling terecht die zou uitmonden in een wereldwijd journalistiek onderzoek naar medische hulpmiddelen, beter bekend als Implant Files. Een netwerk van 252 journalisten in 36 landen wist aan te tonen dat er van alles mis is met implantaten. Ze worden niet voldoende getest en over veiligheidsrisico’s worden geen data bijgehouden.

Een jaar vooronderzoek

De impact was groot, maar voordat het zover was, moest Schouten een aantal hobbels nemen. Zo’n internationale samenwerking heeft namelijk nogal wat voeten in de aarde. ‘Voordat zo’n groot project echt van start gaat, vergt het al een enorme inspanning van de initiatiefnemer,’ vertelt Schouten. Door haar onderzoek voor Radar naar medische implantaten wist zij dat dit niet alleen in Nederland speelde. Internationaal onderzoek was nodig. Ze wist al snel dat ze dit niet alleen van de grond kon tillen en klopte, met behulp van Trouw-collega Joop Bouma, aan bij het Internationale Consortium voor Investigatieve Journalistiek (ICIJ). Samen met een klein team deed zij vervolgens een jaar lang vooronderzoek. Pas toen ze aan de hand van data onomstotelijk konden aantonen dat het om een wereldwijd probleem ging dat niet eerder op grote schaal was blootgelegd, pakte ICIJ het project op.

Andere culturen

Dat was ook nodig, want met casussen uit tientallen landen, waaronder de VS, Europa, India, Japan en Brazilië, raak je het overzicht snel kwijt. En dan was er ook nog het taalverschil. ‘Ik wist dat er in Azië een grote database was met informatie over implantaten, maar doordat ik de taal niet machtig was, kon ik die niet raadplegen.’ Gelukkig bleek dat een uitzondering. In veel landen was informatie in het Engels beschikbaar. Bovendien zat er niet eens zo gek veel verschil in hoe de verschillende landen omgingen met data over medische hulpmiddelen of hoe overheidsinformatie kon worden opgevraagd. Het onderwerp leende zich kortom uitstekend voor een internationale samenwerking, omdat de problemen met de veiligheid van implantaten en het gebrek aan overheidsinformatie daarover overal hetzelfde bleken.
Het grootste verschil waar Schouten in de samenwerking tegenaan liep, was misschien nog wel cultureel, denkt ze. ‘In sommige landen hadden journalisten een andere stijl en werkten redacties van kranten, radio en televisie met verschillende deadlines, daar moesten wij aan wennen. En andere, zoals Mexico, liepen tegen enorme corruptie aan. Dan praat je wel over verschillende werelden.’

Heldere spelregels

ICIJ regelde de coördinatie tussen de teams in de verschillende landen en werelddelen en zette een heel data-research team op, inclusief softwareontwikkelaars en programmeurs. Maar minstens even belangrijk: de organisatie bepaalde ook vanaf het begin de spelregels. Schouten: ‘De voorwaarden waren duidelijk: je deelt je informatie, je vertrouwt elkaar en je publiceert uiteindelijk allemaal tegelijk. Daardoor wisten we allemaal waar we aan begonnen en hield ook iedereen zich aan de afspraken. Doordat ICIJ streng selecteert op zowel de projecten als de deelnemende journalisten, was bovendien de kwaliteit van het journalistieke werk gewaarborgd.’

Elke dag kreeg ik vragen van andere journalisten over mijn onderzoeksmethodes

Omdat Schouten de initiatiefnemer was, bleef zij als adviseur nauw betrokken bij alle stappen. Hoeveel tijd dit zou kosten, had ze van tevoren nogal onderschat. ‘Dagelijks kreeg ik vragen van andere journalisten over hoe ik informatie had verkregen en welke onderzoeksmethodes ik had toegepast. Het was mijn project, dus ik wilde de andere journalisten ook op weg helpen, maar ondertussen ging mijn dagelijkse werk bij Radar ook gewoon door.’

Database voor patiënten

Ze heeft zeker geen spijt van de inspanningen die project Implant Files heeft gekost. Onlangs werden die beloond met de benoeming tot journalist van het jaar 2018, samen met Trouw-collega Joop Bouma, en met toelating tot het vaste team van ICIJ. Nog belangrijker vindt Schouten dat overheden nu overal ter wereld beginnen te reageren. ‘Ik ben blij dat we iets voor de patiënten konden betekenen. Door onze database kunnen ze zich nu beter informeren over mogelijke waarschuwingen over implantaten en durven zij door te vragen. Dat is heel belangrijk.’

Foto door Jessy Smith