Journalistiek als goed doel: ‘De bereidheid onder filantropen om journalistiek te steunen lijkt te groeien’

Weldoeners die geld steken in journalistiek: het lijkt steeds meer voor te komen. Tegelijkertijd gaat er beduidend minder geld vanuit filantropische organisaties naar de journalistiek in Europa dan in de Verenigde Staten. Hoe komt dat? En hoe gaan organisaties die het geld in de journalistiek steken om met het vraagstuk van journalistieke onafhankelijkheid?

Lars Boering, directeur van het European Journalism Centre (EJC), stond versteld toen hij vier jaar geleden in de Verenigde Staten was tijdens een groot evenement van Media Impact Funders, een netwerkorganisatie voor filantropische initiatieven die media financieren. ‘Er wordt in de VS elk jaar tussen de zeshonderd en achthonderd miljoen dollar uit de filantropie gedistribueerd in het medialandschap. Daarbij vergeleken is Europa nog erg klein.’

Een totaaloverzicht van het geld dat vanuit filantropische organisaties Europese media en journalistiek bereikt, is er niet. In ieder geval is er een groot verschil tussen Europa en de Verenigde Staten. Zo blijkt bijvoorbeeld uit de Media Grants Data map van het Amerikaanse Media Impact Funders dat in 2020 ‘maar’ 127,2 miljoen dollar door 100 filantropische organisaties werd uitgegeven aan het Europese medialandschap, terwijl het in de Verenigde Staten om 1,4 miljard dollar ging (besteed door 1826 financiers). Voor de duidelijkheid: dat geld ging niet alleen naar journalistieke producties, maar ook naar zaken als toegang tot media en het ontwikkelen van applicaties en tools.

Meer aandacht voor persvrijheid

‘De datakaart van Media Impact Funders is niet compleet,’ zegt Merel Borger, uitvoerend directeur van de in Amsterdam gevestigde Limelight Foundation en eerder programmamanager bij de Adessium Foundation. ‘Maar het klopt dat er een groot verschil is tussen de VS en Europa. Toch denk ik dat de bereidheid onder filantropen om journalistiek te financieren de laatste jaren groeit. Ik zie bijvoorbeeld organisaties ontstaan zoals Civitates (een netwerk van verschillende fondsen gericht op de Europese publieke sfeer, red.), maar ik kom ook meer vermogende individuen tegen die jaarlijks iets zouden willen besteden aan journalistiek. En daarnaast zie ik ook dat organisaties die zich traditioneel focussen op mensenrechten steeds meer aandacht besteden aan persvrijheid. Misschien is dat aangewakkerd door de verkiezing van Trump of de Brexit.’

Een verklaring voor het grote verschil tussen Europa en de Verenigde Staten is misschien de mate waarin mediaorganisaties geld aannemen van de overheid, zegt Ides Debruyne, directeur van Journalismfund.eu, een non-profitorganisatie die zich focust op het ondersteunen van grensoverschrijdende onderzoeksjournalistiek in Europa. ‘De Amerikaanse blik op overheidsgeld is kritischer: de journalistiek is te belangrijk om aan de macht over te laten. Ik vind het een gezond idee om geen geld van de overheid aan te nemen, maar dan moeten er natuurlijk wel voldoende filantropische organisaties zijn die bereid zijn om geld in de journalistiek te pompen. In de VS lijkt dat wel het geval: kijk naar het succes van ProPublica en het Center for Investigative Reporting. In Europa is nog dat een stuk moeilijker.’

Firewall

Het geld van Journalismfund.eu (in totaal 1,5 miljoen euro in 2020) komt van verschillende publieke, private en corporate financiers. Zo werd in 2020 met geld van Porticus, de internationale organisatie die de filantropische inspanningen van de bedrijven van de familie Brenninkmeijer coördineert, werd het programma Modern Slavery Unveiled bekostigd. Daarmee kunnen journalisten een beurs aanvragen voor onderzoeken naar de exploitatie van Aziatische slachtoffers van mensensmokkel en dwangarbeid in Europa.

Journalismfund.eu functioneert als een ‘firewall’ tussen geldschieters en journalisten of mediabedrijven. Bij het selecteren van financiering baseert Journalismfund.eu zich op een ‘ethical funding policy’’. Debruyne: ‘We voeren een due diligence-onderzoek uit bij de organisatie (waarbij de onderneming of persoon zorgvuldig wordt geanalyseerd op economische, juridische, fiscale en financiële omstandigheden, red.).’ Verder zegt Journalismfund.eu niks toe als het aankomt op het specifieke onderzoeksverhaal dat met het geld wordt gemaakt. Wie het geld ontvangt, wordt besloten door een jury van externe professionals.

Wegblijven van de inhoud

Limelight focust zich op ‘een sterk en vrij informatie-ecosysteem’ en financierde dit jaar onder  andere digitale veiligheid bij Bellingcat en lobbywerk van digitale rechten-organisatie Bits of Freedom. Borger is een voorstander van ongeoormerkte donaties die bedoeld zijn voor core-support of het ontwikkelen van bepaalde capaciteiten. ‘Dan steun je de organisatie als geheel of kunnen ze bijvoorbeeld een community manager aannemen om een ledenmodel te ontwikkelen. Dan zorg je dat de organisatie steviger wordt, maar blijf je als financier weg van de inhoud. Maar als de organisatie zelf al erg met een bepaald onderwerp bezig is, kunnen ze dat natuurlijk prima bij ons indienen.’

Ook het European Journalism Centre ziet zich als een ‘firewall’ tussen journalisten en financiers. Het EJC biedt beurzen, evenementen, trainingen en ontwikkelingsprogramma’s voor Europese journalisten en media. Zo is het EJC is een van de grootste partners voor de Bill & Melinda Gates Foundation voor journalistiek in Europa. ‘De financiers waarmee het EJC werkt zijn niet direct betrokken bij onze programma’s of projecten als het gaat om hoe ze ontwikkeld, uitgevoerd en geëvalueerd worden,’ zegt Kathryn Geels, directeur van de beurzenprogramma’s van EJC. ‘Soms werken we wel met hen samen als het gaat om het vaststellen van thema’s, onderwerpen of principes voor projecten. We zijn bij alle projecten transparant als het gaat om wie de financier of ‘sponsor’ is en wat de aard van de relatie is.’

Intensief proces

Volgens Martin Scott, wetenschapper van de Universiteit van East Anglia, is het behouden van onafhankelijkheid niet het enige belangrijke punt. Uit zijn onderzoek onder 74 foundations en non-profit media-initiatieven blijkt dat zij over het algemeen niet direct proberen de inhoud van de journalistiek die ze financieren te beïnvloeden. ‘Het is ook belangrijk om te begrijpen dat de manier waarop de financiering tot stand komt een lang en intensief proces dat meerdere jaren kan duren tot er een common ground gevonden is,’ vertelt Scott. ‘Aan de ene kant is dat goed, omdat je daardoor elkaar niet bewust of per ongeluk beïnvloedt. Maar een onbedoelde consequentie van dat proces is wel dat het erg tijdsintensief is en ook best kostbaar kan zijn, en het vaak grotere nieuwsorganisaties zijn die die dat zich kunnen veroorloven.’

Een netwerk zoals Media Impact Funders in de Verenigde Staten, die een rol zou kunnen spelen in die processen, is er in Europa nog niet op grote schaal. In 2017 richtte het EJC het Journalism Funders Forum op, met als doel onder andere ‘het verbinden van stakeholders uit de filantropie en journalistiek in Europa’ door evenementen, workshops, webinars en een nieuwsbrief. Eind vorig jaar is de verantwoordelijkheid voor het Forum overgedragen naar het in België gevestigde Global Forum for Media Development, vertelt EJC-directeur Lars Boering: ‘Het was goed dat het werd opgezet, maar een van de redenen dat we het hebben overgedragen is dat het ingewikkeld was omdat we er zelf aan deelnamen en tegelijkertijd het forum leidden. Daarom is het goed dat het uit onze handen is. Ik hoop dat het uiteindelijk zoiets als Media Impact Funders kan worden.’

Beeld: Christine Roy