Kunnen sociale media zonder de journalistiek? Het lijkt er wel op
Nieuws | Wat zegt de wetenschap?Redacties leunen sterk op sociale media om hun artikelen onder de aandacht te brengen. Maar wat als een techbedrijf ze die toegang ontzegt? Wetenschappers onderzochten de effecten van een nieuwsban op het Canadese Facebook.
Elon Musk geeft het toe: X, het voormalige Twitter, onderdrukt berichten met een link naar nieuwsartikelen. Een X-bericht met zo’n link, of wat voor link dan ook, wordt minder verspreid op het platform. Musk ziet liever dat er zo veel mogelijk uit het artikel direct op X geplaatst wordt.
Uit onvrede over Twitter stappen veel journalisten over op alternatieve sociale media, zoals Bluesky. Sommige nieuwsmedia zagen hun bereik na zo’n overstap flink toenemen, mogelijk vanwege het minder strenge algoritme van dat nieuwe platform. Voor degenen die zich zorgen maken over de macht van techbedrijven is dit een extra bevestiging: wie z’n journalistiek verspreidt op sociale media, is aan de grillen van deze bedrijven overgeleverd.
Wat dat in de praktijk kan betekenen? Dat onderzocht een team van het Canadese Media Ecosystem Observatory (MEO), verbonden aan de McGill University.
Het nieuwsverbod
In augustus 2023 verdween al het Canadese nieuws van Facebook en Instagram. Meta, het bedrijf achter deze platformen, had het aan de stok met de Canadese overheid. De regering wilde dat sociale mediabedrijven nieuwsmedia gingen betalen voor toegang tot nieuwscontent. Meta weigerde en besloot het nieuws dan maar helemaal van zijn platformen te verbannen. Facebookberichten van Canadese nieuwsmedia werden zo goed als onzichtbaar.
Facebook en Instagram worden door veel Canadezen gebruikt om op de hoogte te blijven van het nieuws. Meta’s drastische ingreep moest dus wel effect hebben op Canadese Facebookgebruikers, zo dachten de wetenschappers.
Niks veranderd
Toch was dat niet het geval. Zes maanden na de ingreep vroegen de onderzoekers ruim tweeduizend Canadezen wat zij merkten van het nieuwsverbod. Een vierde van de ondervraagden antwoordde dat ze Facebook nog altijd gebruikten om het dagelijks nieuws te volgen. Het leek ze niet op te vallen dat er geen journalistieke producties van Canadese media meer voorbijkwamen.
Media, daarentegen, merkten veel van de nieuwsban. De interactie met hun Facebookberichten, denk aan likes en reacties, nam flink af. Het leidde ertoe dat media minder Facebook gingen gebruiken. Nationale media plaatsten na het nieuwsverbod een derde minder berichten. Lokale media zelfs de helft minder en een derde van hen liet het platform helemaal links liggen.
Met gevolgen, zo schrijven de onderzoekers. Vlak nadat het verbod van kracht ging braken er bosbranden uit in het noorden van Canada. Voorheen verspreidden lokale nieuwsorganisaties belangrijke berichten over veiligheidsmaatregelen en de verspreiding van de vuurzee via Facebook. Maar nu was dat onmogelijk, met verwarring en desinformatie tot gevolg.
Echt niks veranderd?
De wetenschappers doken nog dieper in het gedrag van Facebookgebruikers. Veranderde er dan helemaal niks? Hiervoor monitorden ze een steekproef van Facebookgroepen waar gebruikers berichten en afbeeldingen uitwisselen, meestal over politiek of de lokale gemeenschap.
Na het nieuwsverbod werden nog altijd evenveel berichten geplaatst in deze groepen. Ook zonder producties van nieuwsmedia hadden de groepsleden blijkbaar genoeg om over te praten. Ook het aantal gebruikers dat berichten plaatste bleef gelijk. De onderzoekers verwachtten dat de Facebookgebruikers met veel interesse in nieuws zich minder zouden laten horen, maar dat bleek niet het geval.
Wel zagen de wetenschappers een ‘drastische toename’ van screenshots van nieuwsverhalen van Canadese media. Op deze manier wisten Facebookgebruikers de nieuwsban te omzeilen, maar hierdoor kregen deze media geen extra lezers op hun eigen sites of apps.
Eenzijdige afhankelijkheid
De wetenschappers concluderen: het ‘ineenstorten’ van de Canadese nieuwsstroom op Facebook had geen substantieel effect op Facebookgebruikers. Een harde les, want die media hadden Facebook wel nodig om hun publiek te bereiken.
Dat is in Nederland niet anders dan in Canada, zo benadrukte het Commissariaat voor de Media nog eens in de Mediamonitor 2024. Niet alleen jongeren leunen steeds meer op sociale media voor hun nieuwsvoorziening, inmiddels geldt dat voor alle Nederlanders. Bovendien verkiezen steeds meer mensen streamingdiensten zoals Netflix boven televisie, waardoor een deel van het Nederlandse media-aanbod sowieso minder bereik heeft.
Het Commissariaat ziet de rol van social media bij het informeren van het brede publiek alleen maar groeien, en benadrukt dat ze ervoor moeten zorgen dat ‘betrouwbare journalistiek beter zichtbaar en vindbaar’ wordt op hun platforms. Of de platforms daarvoor zullen zorgen, valt te bezien. Wat in ieder geval duidelijk is: traditionele media hebben sociale media nodig, maar die afhankelijkheid lijkt niet per se wederzijds.
Over de auteur
