Moet je als nieuwsorganisatie wel op TikTok willen zitten?

Na krap een maand heeft het TikTok-account @checknu van NU.nl al ruim tienduizend volgers – en dat met pas tien video’s. Het zegt iets over hoe groot het twee jaar oude TikTok al is. De app heeft 800 miljoen gebruikers, met name tieners, waarvan 3,5 miljoen in Nederland. Zij uploaden filmpjes met als hoofdbestanddelen dans, zang, playback, sketches en vooral héél veel memes. Een ondoorgrondelijke cultuur voor de meeste mensen boven de twintig.

Waarom begeeft een nieuwssite als NU.nl zich hier? ‘We zijn altijd nieuwsgierig naar wat nieuwe platformen ons kunnen brengen, hoe we een nieuwe doelgroep aan ons kunnen binden’, zegt hoofdredacteur Gert-Jaap Hoekman. ‘Toen TikTok op de redactie ter sprake kwam, zei ik: ga maar wat proberen. We zijn nu aan het aftasten wat we ermee willen.’

@checknu is gericht op tieners, net als het gelijknamige account op Instagram. Op het account wisselen grappige filmpjes vanaf de redactie en serieuzere inhoud elkaar af. Een post over een spookdorp in Groningen bereikte 724.000 gebruikers. Andere maar een paar duizend, zoals een meme-video met een redacteur in Sinterklaas-outfit. Hoekman: ‘Het is vooralsnog hit or miss. Het is een ongrijpbaar platform.’

NOS Stories en NOSop3, de grootste online nieuwsbrengers voor jongeren, hebben zich nog niet op TikTok gewaagd. ‘Ieder nieuw platform waar onze doelgroep verblijft is interessant, maar bij TikTok moeten we nog verkennen hoe we daar van waarde kunnen zijn’, vertelt eindredacteur van beide platforms Karina ter Horst. ‘We sluiten het niet uit, maar de plannen zijn ook nog niet concreet.’

Kritiek

In de VS zitten al veel meer media op TikTok: onder andere The Washington Post (315.000 volgers) en The Daily Show (61.000 volgers). Maar er is ook veel kritiek op TikTok, en die spitst zich grotendeels toe op het feit dat de app eigendom is van een Chinees bedrijf: Bytedance. En van China zijn de mensenrechtenschendingen en het gebrek aan persvrijheid ruimschoots gedocumenteerd. 

‘Natuurlijk moet je nagaan of je TikTok kan inzetten om je publiek te bereiken, maar er zijn belangrijkere vragen, die volgens mij niet genoeg worden gesteld’, zei mediaprofessor Julie Posetti deze week tegen SVDJ. ‘Wat zijn de risico’s voor onze privacy? Moeten we geen censuur vrezen van een Chinese app die de videojournalistiek wil domineren?’

Onlangs werd een video verwijderd waarin een Amerikaans meisje de situatie van de Oeigoeren, een onderdrukte etnische minderheid in China, aan de kaak stelde. Ook werd haar account geblokkeerd. Bytedance verklaarde dat het een fout was en dat het bedrijf nooit zou censureren op in China gevoelige thema’s. ‘We zijn nooit door de overheid gevraagd om dat te doen en we zouden het ook niet doen. Punt.’ Eerder onthulde The Guardian dat TikTok in het verleden content over onderwerpen als Hong Kong censureerde.

En dan is er het privacybeleid. TikTok kreeg in de VS een miljoenenboete omdat het data van kinderen onder de 13 verzamelde. En in hetzelfde land is het bedrijf aangeklaagd omdat het gebruikersdata met China zou delen.

Opmerkelijk

Gert-Jaap Hoekman van NU.nl snapt de scepsis ten dele. Hij vond TikToks reactie op het verwijderen van de Oeigoeren-video klinken ‘als een makkelijk excuus’. Maar hij wil het negatieve beeld ook nuanceren. ‘Het is een snel groeiend bedrijf dat extra onder een vergrootglas ligt. We zijn niet doof voor de kritiek op TikTok, maar ik vind het te makkelijk en misschien onverstandig om er daarom niks mee doen.’

Hoekman wijst erop dat ook westerse techgiganten als Facebook doorlopend onder vuur liggen om privacyschendingen. Hij vindt het ‘in zekere zin opmerkelijk’ dat TikTok extra wordt gewantrouwd omdat het moederbedrijf Chinees is. ‘Natuurlijk steekt het systeem in China anders in elkaar dan hier, maar tegelijkertijd is het ook wat stereotyperend om automatisch te denken dat TikTok informatie aan de overheid rapporteert.’

Speelt in de overwegingen van NOSop3/Stories nog mee wat het privacybeleid van TikTok is en dat de app eigendom van een Chinees bedrijf is? Karina ter Horst vindt het te vroeg om op die vraag in te gaan. ‘Wij kennen dit bedrijf nog onvoldoende.’ In het algemeen kan ze wel zeggen dat het ‘gezond is’ om te kijken met wat voor platform je te maken hebt, wat voor content er geplaatst wordt en waar het vandaan komt. ‘Het onderwerp privacy speelt nu meer dan in de tijd dat grote media Facebook omarmden. Als zich nu een nieuw platform aandient, kijk je daar meer naar. En wellicht ook naar het feit dat het Chinees is, dat zijn we niet gewend.’

Er is overigens al wél een NOS Sport-account op TikTok. ‘We zijn met sport op TikTok gegaan met als enige doel om te leren hoe het platform werkt’, laat adjunct-hoofdredacteur van de omroep Giselle van Cann weten. Dat het platform omstreden is vindt ze ‘reden om het heel bewust en weloverwogen te doen, op dit moment zijn we alleen nog aan het onderzoeken.’

Jurisdictie

Bo Zhao is onderzoeker aan het Institute for Technology, Law, and Society van Tilburg University. Net als Hoekman stelt hij dat de kritiek op TikTok óók voor westerse platforms als Facebook opgaat. Om te onderstrepen dat de situatie niet zwart-wit is, wijst hij op het nieuws van enkele weken geleden dat Apple browserdata van Safarigebruikers deelde met Chinese bedrijven. ‘Het verzamelen en doorverkopen van persoonsgegevens is nu eenmaal inherent aan het verdienmodel dit soort bedrijven.’

TikTok heeft zijn hoofdkantoor in Los Angeles en is in China niet eens beschikbaar. Toch is de app niet los te zien van eigenaar Bytedance, die zich wél in China bevindt, zegt Zhao. ‘China heeft jurisdictie over Bytedance. Het is niet zo dat TikTok is gevrijwaard van het opvragen van data door de Chinese overheid omdat het niet in China zit.’ Maar, zegt hij: ‘Het is vooralsnog niet meer dan een aanname dat dit ook echt gebeurt.’

Hij wijst er ook op dat in alle landen, niet alleen China, de inlichtingendiensten social media-verkeer monitoren. ‘Je moet zowel Chinese als westerse overheden en datagedreven bedrijven met wantrouwen benaderen.’

Zhao voegt daaraan toe dat TikTok als internationaal bedrijf moet voldoen aan vele lokale privacywetten, en TikTok heeft daarvoor nog niet de juridische expertise in huis die Google en YouTube wel hebben. ‘Dan gaan er snel dingen fout. Schrijf ze niet af omdat ze een aantal fouten hebben gemaakt.’ Hij denkt zelfs dat het goed is dat westerse techmonopolisten er een concurrent bij hebben. ‘Dan kunnen mensen het databeleid van verschillende aanbieders vergelijken een een keuze maken.’

NU.nl zal er binnenkort wel achterkomen of TikTok daadwerkelijk een censuurmachine is. Zodra een onderwerp als de vervolging van Oeigoeren of de protesten in Hong Kong weer in het nieuws is, zal @checknu daar een item over plaatsen. Zou dat gecensureerd worden, dan vertrekt NU.nl direct, bezweert Hoekman. ‘Dan moet je er als onafhankelijk, vrij medium niet op willen zitten.’