Van gesmolten pinguïn tot nep-presentatrice: wat media leerden van experimenten met AI
Nieuws | VernieuwingIn de afgelopen twee jaar ontdekten we door ChatGPT massaal wat er allemaal mogelijk is met generatieve AI. Op veel redactievloeren is AI in allerlei vormen inmiddels volop in gebruik. Welke lessen leerden Omroep Brabant, de NOS en DPG tot nu toe van hun experimenten?
Wie niet beter weet, denkt de echte Omroep Brabant-presentatrice Nina van den Broek te zien. Dezelfde blonde haren, nette kleding én Brabantse tongval. Toch is dit niet de echte Nina, maar een kloon.
Omroep Brabant was in mei 2024 de eerste Nederlandse omroep die een AI-kloon van een presentatrice maakte, op basis van opnames van de echte Nina van den Broek. De redactie wilde videoversies van nieuwsartikelen maken voor mensen die minder goed kunnen lezen en jongeren die liever video’s kijken. Door met een AI-kloon te werken hoopte de omroep tijd en geld te besparen.
AI-Nina
‘We hebben wel even getwijfeld of we een van onze medewerkers wilden klonen, of een nieuw figuur wilden maken,’ vertelt hoofdredacteur Renzo Veenstra. ‘Uiteindelijk kozen we voor een kopie. Als regionale omroep willen we onze eigenheid bewaren, inclusief het Brabantse accent van onze presentatoren. Daarnaast waren we ook gewoon nieuwsgierig: Wat vindt het publiek van zo’n AI-Nina?’
Het is een van de meer opvallende AI-experimenten op een Nederlandse redactievloer. Het laat zien dat er naast alle abstracte discussies over kunstmatige intelligentie inmiddels ook druk geëxperimenteerd wordt met AI. Welke lessen leerden redacties daarvan? Waar zit volgens hen de kracht van AI? En wat zijn de valkuilen?
Koppenkoning
Toen ChatGPT in november 2022 beschikbaar werd voor het grote publiek begonnen de handen van Lars Anderson, innovatiemanager bij DPG Media, te jeuken. Een paar maanden later bracht hij met een collega mensen uit het bedrijf bij elkaar om te horen welke AI-lessen er waren opgedaan na de eerste experimenten. DPG-radiozender QMusic ontwikkelde bijvoorbeeld een model dat suggesties genereerde voor antwoorden op vragen van luisteraars, die de radio-dj vervolgens kon gebruiken. Anderson: ‘AI werd meteen praktisch gemaakt. Dat vond ik inspirerend.’
Anderson en andere AI-enthousiastelingen binnen DPG begonnen te knutselen en bouwden een koppenmaker en een AI-eindredacteur – de eerste wordt de ‘Koppenkoning’ genoemd en de tweede de ‘AIndredacteur’. Schrijvers van DPG-titels krijgen nu suggesties voor koppen, waarschuwingen voor taalfouten of tips voor vlottere zinnen.
Het is nooit helemaal duidelijk waarom de AI-eindredacteur bepaalde keuzes maakt
Lars Anderson, innovatiemanager bij DPG Media
Handige tools, maar niet zonder gebreken, merkt Anderson. De koppen dekken niet altijd de lading van een stuk, en dienen dan ook vooral ter inspiratie. En de AI-eindredacteur vindt Anderson nog ‘wispelturig’: ‘Het is nooit helemaal duidelijk waarom de machine bepaalde keuzes maakt. Soms stelt-ie voor de ene zin actiever te schrijven en als je het opnieuw vraagt stelt-ie voor een andere zin te herschrijven. Dat krijgen we er nog niet goed uit.’
Het valt hem op dat AI vooral worstelt met schrijvers met een eigen signatuur. ‘Juist zinnen waaruit het schrijftalent van de auteur blijkt, wil de machine graag vervangen door generieke beschrijvingen. Kunstmatige intelligentie kan nog geen teksten schrijven zoals echte journalisten dat kunnen. Maar modellen ontwikkelen zich snel, dus dat zal over een paar jaar ongetwijfeld anders zijn.’
AI-pinguïns
De NOS gebruikt AI bijvoorbeeld om het nieuwsarchief op een nieuwe manier doorzoekbaar te maken, vertelt hoofd digitale productontwikkeling Jose de Vries. Kunstmatige intelligentie bleek hiervoor echter iets te creatief: ‘We zagen dat AI woorden plakte op artikelen die niet goed pasten bij de intentie van het artikel. Daarom zijn we uiteindelijk toch uitgekomen bij een zoekfunctie die teruggrijpt op letterlijke citaten.’
Soms sluipt AI ongemerkt het redactieproces binnen. Zo belandde in augustus 2023 een nepfoto in het zesuurjournaal van de NOS. Achter de nieuwslezer waren pinguïns te zien met gesmolten gezichten en onnavolgbare lijven. De databank die de NOS gebruikt voor stockfoto’s bleek ook AI-materiaal aan te bieden. De waarschuwingen bij de pinguïnfoto werden over het hoofd gezien en het beeld belandde in het journaal.
Wat als de kleurcorrectie in beeldbewerkingsprogramma’s ineens de huidskleur van mensen aanpast?
José de Vries, hoofd digitale productontwikkeling bij de NOS
De Vries waarschuwt dan ook voor onbewust gebruik van AI in producten van buiten: ‘Je krijgt een pop-up voor een update en voordat je het weet zet je een AI-functie aan.’ Dit is niet zonder risico’s. Neem bijvoorbeeld de kleurcorrectie in beeldbewerkingsprogramma’s. Een handig hulpmiddel. ‘Maar wat als het ineens de huidskleur van mensen aanpast? Je moet altijd bij de les blijven.’
De Vries en haar collega’s hebben binnen de NOS een digitale cursus opgezet. Redacteuren krijgen basisuitleg over AI en voorbeelden van AI-content. De Vries wil dit jaar langs alle deelredacties om meer uitleg te geven en discussies te voeren over AI.
Ook Anderson van DPG waarschuwt zijn collega’s via zijn interne nieuwsbrief om niet ‘journalistiek lui’ te worden. Anderson: ‘Je moet AI blijven zien als handig gereedschap, niet als vervanging van jezelf. Bij alles dat het genereert moet je denken: vind ik dit echt goed? Of kan ik het zelf beter?’
Reacties van het publiek
En het publiek? Dat reageert wisselend op het gebruik van AI, merkte Anderson. ‘We hebben kunstmatige intelligentie samenvattingen laten maken voor artikelen op NU.nl. Een deel van de lezers was daar kritisch over, ze wilden liever content gemaakt door mensen. Een even groot deel was er juist enthousiast over.’
Iets soortgelijks zagen ze bij Omroep Brabant. ‘Er kwamen zo’n honderd mails binnen in reactie op ons experiment,’ vertelt hoofdredacteur Veenstra. ‘De ene helft, vooral jongeren, vond AI-Nina prachtig. De andere helft, vooral oudere kijkers, vond het verwarrend.’ Sommige kijkers vroegen zich bijvoorbeeld af of de Nina in de live-uitzending van de huldiging van PSV ook nep was. ‘Die Nina was helemaal echt, maar dat wil je eigenlijk niet uit moeten leggen,’ zegt Veenstra.
Bovendien waren redacteuren alsnog veel tijd kwijt aan de video’s: ‘Verschillende systemen moesten met elkaar gecombineerd worden en redacteuren monteerden er ook nog extra video’s en foto’s in,’ zegt Veenstra.
Ze besloten het experiment tijdelijk stil te leggen. Sinds oktober is de kloon niet meer te zien op de website. Momenteel zijn ze bij de omroep druk bezig om het proces verder te automatiseren, zodat het maken van de video’s in ieder geval geen tijd meer kost. Veenstra wil nog niet verklappen of AI-Nina terugkomt, of dat er een ander figuur voor in de plaats komt, maar hij hoopt ‘binnenkort opnieuw te komen met gepresenteerde artikelen.’
Aan de slag met journalistieke vernieuwing? Meld je aan voor de SVDJ Bootcamp op 20 en 21 juni!
Dé tweedaagse stoomcursus innovatie, speciaal voor journalisten die hier de eerste stappen in willen nemen. Aanmelden kan nog tot en met 26 mei. Zien we je daar?
Over de auteur
