Van ‘zuchtonderwerp’ naar goed gesprek: het Journalistiek Dilemmaspel maakt praten over diversiteit makkelijker

Nieuws | Op de werkvloer

Veel redacties willen ‘iets met diversiteit’, maar niet iedereen weet hoe. Fontys Hogeschool bedacht daar iets op: het Journalistiek Dilemmaspel, dat redactieleden aanmoedigt om met elkaar in gesprek te gaan over journalistieke keuzes omtrent diversiteit en inclusie. ‘Het gaat niet alleen om afkomst of geloofsovertuiging, maar ook over bijvoorbeeld gezondheid, mentale problemen of armoede.’

Hoe refereer je aan een bekende persoon die van geslacht is veranderd en een andere naam heeft aangenomen? Gebruik je het woord allochtoon als het in strijd is met de stijlgids van het medium waarvoor je werkt, maar je geïnterviewde het wél in de mond neemt? Wanneer noem je iemands nationaliteit en wanneer is dat overbodig?

Als journalist maak je continu keuzes, en – hoe goed bedoeld ook – die landen niet altijd goed. Onderzoekers Fleur Hendrickx en Elizabeth Venicz, afstudeerstudent en onderzoeker Floortje Steigenga en lector Journalistiek en Verantwoorde Innovatie Danielle Arets, allemaal verbonden aan Fontys Hogeschool, maakten het Journalistiek Dilemmaspel. Ze verzamelden voorbeelden van journalistieke keuzes waarmee onbedoeld groepen werden uitgesloten of vooroordelen bekrachtigd. Het doel: redacteuren aanmoedigen om hierover in gesprek te gaan.

Waarom moest dit spel er komen?

Fleur Hendrickx: ‘We voerden al een tijd gesprekken met redacties over diversiteit en inclusie, en merkten dat het zuchtonderwerpen zijn. Redacties hebben het gevoel er iets mee te moeten, maar weten niet hoe.’

Floortje Steigenga: ‘Veel redacties organiseren een themadag of een kort project. Maar dat vervliegt snel. Het Journalistiek Dilemmaspel heeft een meer blijvend karakter. Het bestaat uit kaarten met dilemma’s, gebaseerd op echte journalistieke voorbeelden. Er zijn geen goede of foute antwoorden. Het idee is dat redactieleden samen op zoek gaan naar een passend antwoord en stilstaan bij de verschillende overwegingen.’

Danielle Arets: ‘We hopen dat dat reflectiemoment onderdeel wordt van de redactiecultuur.’

Artikel gaat door onder afbeeldingen

schermafbeelding-2023-02-08-om-14-13-13
schermafbeelding-2023-02-08-om-14-15-07

Wat maakt inclusie en diversiteit ‘zuchtonderwerpen’?

Venicz: ‘Dat ligt deels aan de journalistieke cultuur. Bij diversiteit en inclusie krijgen veel journalisten het gevoel dat ze dingen moeten of juist niet meer mogen. En daar houden ze niet van. Terwijl je journalistieke werk er juist beter van wordt als je rekening houdt met meerdere perspectieven.’

Arets: ‘Het is jammer dat de discussie over diversiteit vaak verengd wordt tot de vraag hoe wit een redactie is. Het gaat niet alleen om de mensen die het nieuws maken, maar net zo goed over onderwerpkeuze, beeld- en taalgebruik en de experts die je selecteert.’

Hendrickx: ‘Ik denk dat het gebrek aan échte aandacht voor diversiteit ook komt doordat een grote groep mensen er geen last van heeft. Wie aan de heersende norm voldoet, voelt de noodzaak niet per se. Ik onderzocht voor mijn afstuderen hoe divers het brongebruik van drie regionale kranten was. De reactie van redacteuren was meestal: “Interessant, ik ben benieuwd wat je ontdekt over mijn brongebruik.” Dat vond ik opvallend, want dat kunnen ze ook zelf nagaan. De interesse in diversiteit is er zeker, maar het zit bij veel mensen nog niet in hun systeem om er actief mee bezig te zijn.’

Hoe is het spel tot stand gekomen?

Hendrickx: ‘We zijn bijna twee jaar bezig geweest met het verzamelen van dilemma’s. Al die tijd hielden we ogen en oren open voor goede voorbeelden. Het zijn casussen uit de dagelijkse journalistieke praktijk waarbij het soms lastig is een afgewogen keuze te maken.’

Venicz: ‘Soms ging het ook andersom: dan kwam er een onderzoek uit, bijvoorbeeld over de representatie van vrouwen op tv, en dan zochten we er voorbeelden bij.’

Steigenga: ‘Het is niet moeilijk om voorbeelden te vinden, dat is eigenlijk het ergste.’

Hoe hebben jullie voorkomen dat jullie eigen blinde vlekken het spel zouden beïnvloeden?

Venicz: ‘We hanteren een brede definitie van diversiteit. Het gaat niet alleen om afkomst of geloofsovertuiging, maar ook over bijvoorbeeld gezondheid, mentale problemen of armoede.’

Arets: ‘En we hebben de dilemma’s vanaf het begin getest op uiteenlopende redacties, en onder studenten en docenten.’

Venicz: ‘Het is belangrijk dat journalisten steeds met elkaar in gesprek blijven. Er zit een kaart bij over het beeld dat mensen hebben bij een huisarts, omdat ik me ervan bewust werd dat ik nog altijd een oudere, witte man voor me zie. Terwijl ik al jaren een vrouwelijke huisarts heb! Als kind had ik een oudere man als huisarts en dat beeld is gestold in de tijd. Het is belangrijk om je bewust te zijn van dat soort beelden en ze niet je journalistieke keuzes te laten bepalen.’

Hebben jullie een persoonlijke favoriet tussen de kaarten zitten?

Steigenga: ‘Er is een persbericht over de vrouwelijke CEO van een bank. Haar uiterlijke kenmerken worden uitgebreid beschreven. Veel mensen zijn verbaasd dat dit echt zo gepubliceerd is. Soms denken ze dat de voorbeelden fictief zijn.’

Venicz: ‘Als je snel leest, kijk je over dat soort dingen heen. Maar als je erop inzoomt, vinden mensen het gek. Die blinde vlek heeft ook met tijdsdruk te maken.’

Zijn jullie nu klaar met het spel, of gaat er nog iets anders mee gebeuren?

Steigenga: ‘Voor mijn afstuderen ga ik onderzoeken wat het spel teweegbrengt op redacties en wat het doet met de houding ten aanzien van diversiteitsonderwerpen.’

Venicz: ‘En we ontwikkelen op dit moment trainingen voor redacties die hun werkwijze na het spelen van het spel inclusiever willen maken.’

++++++++++

André Trompers, hoofdredacteur van BN De Stem, speelde het spel met zijn redactie

‘Ik vond het wel spannend. Voor een regioredactie in Brabant is diversiteit niet per se aan de orde van de dag. Sommige mensen werken hier al 35 jaar en zijn niet gewend om zich met het thema bezig te houden. Maar iedereen vond het interessant. De kaarten geven praktijkvoorbeelden waarover journalisten kunnen nadenken. Het werkt niet als je tegen journalisten zegt: ‘Interview tien mensen. Drie daarvan moeten deze achtergrond hebben en vijf moeten vrouw zijn.’ Je kunt ze beter vragen: ‘Hoe denk jij dat je een representatieve afspiegeling van de samenleving kunt geven?’

De belangrijkste eye opener voor mijzelf was: je doet als redactie dingen waarin je geen kwaad ziet, maar die toch niet oké zijn. Al onze redactieleden krijgen het spel. We hopen dat het aanzet tot bewustwording.’

Nieuwsbrief

Ontvang ons laatste nieuws
Hidden
Dit veld is bedoeld voor validatiedoeleinden en moet niet worden gewijzigd.