Wat doet de mediaconcentratie met het nieuwsaanbod?

Bedreigt de monopoliepositie van grote uitgeverijen de kwaliteit van de journalistiek? Dankzij een reeks fusies en overnames wordt het Nederlandstalige krantenlandschap gedomineerd door twee bedrijven: Mediahuis en DPG Media. Deze twee bedrijven bezitten samen het leeuwendeel van alle kranten in het Nederlandse taalgebied. Twee onderzoekers analyseerden meer dan een miljoen nieuwberichten om te achterhalen welke gevolgen deze mediaconcentratie heeft voor het nieuwsaanbod.

In de Mediamonitor 2021 waarschuwde het Commissariaat van de Media dat er in Nederland een ‘extreem geconcentreerde dagbladenmarkt’ is ontstaan. Het Commissariaat, dat de taak heeft om de ‘onafhankelijkheid, pluriformiteit en toegankelijkheid’ van het media-aanbod te beschermen, waarschuwde voor zogenoemde mediaconcentratie: het fenomeen waarbij steeds minder bedrijven steeds meer media in handen hebben. Door meerdere media te beheren, hopen deze grote bedrijven geld te kunnen besparen. Volgens het Commissariaat neemt daarmee ‘het risico op verschraling van het aanbod toe.’

Het is in ieder geval duidelijk dat in de bladenmarkt veel geld verdiend wordt. Mediahuis maakte vorig jaar 117 miljoen euro winst en DPG Media 228 miljoen euro. Maar verschraalt hiermee ook het aanbod? Onderzoekers Jonathan Hendrickx van de Universiteit van Wenen en Annelien Van Remoortere van Wageningen University onderzochten of die vrees gegrond is.

Een miljoen artikelen

De onderzoekers richtten zich op de Vlaamse krantenmarkt, die erg lijkt op de Nederlandse markt. Ze verzamelden artikelen uit de ‘kwaliteitskrant’ De Standaard en het ‘populaire dagblad’ Het Nieuwsblad, beide van Mediahuis, en van de kwaliteitskrant De Morgen en de populaire krant Het Laatste Nieuws, beide van DPG Media. In totaal haalden de onderzoekers meer dan 1,4 miljoen artikelen uit de archieven. Allemaal hard nieuws, dus geen weerberichten of lifestyle-artikelen, gepubliceerd van 2018 tot en met 2021.

Vervolgens trainden ze een computerprogramma om te herkennen welke artikelen op elkaar lijken. Zo konden ze achterhalen hoeveel van de artikelen twee of meer keer wordt gepubliceerd door hetzelfde mediabedrijf. Daarnaast onderzochten ze ook hoe vaak artikelen op de onlinekanalen van de bedrijven worden hergebruikt en of er verschillen zijn tussen de kwaliteitskranten en de dagbladen.

De overlap

De onderzoekers concludeerden dat nieuwartikelen van hetzelfde bedrijf meer op elkaar zijn gaan lijken. Vooral artikelen op de onlinekanalen werden vaker gebruikt. Door in te zoomen deden ze meer interessante bevindingen.

Zo stippen ze een verschil aan tussen de twee bedrijven. De titels van Mediahuis recycleden de meeste artikelen, maar dit aantal bleef min of meer stabiel door de jaren heen. Bij DPG Media zagen de onderzoekers juist een toename in het aantal gerecyclede artikelen. De onderzoekers koppelen dit aan een reorganisatie bij DPG Media. De redacties van de kranten werden in 2019 in hetzelfde gebouw ondergebracht om kosten te besparen. Kortom: de DPG-journalisten van verschillende kranten deelden vanaf dat jaar hetzelfde kantoor.

Daarnaast deden de onderzoekers nog een onverwachte ontdekking. De twee kwaliteitskranten publiceerden aanzienlijk meer artikelen die ook verschenen in de populaire kranten, dan andersom. Zo verscheen in juni 2021 20,8 procent van artikelen op de website van De Morgen, ook op de website van Het Laatste Nieuws, maar andersom was dit maar 4,1 procent. Kwaliteitskranten bieden hun lezers dus een minder origineel nieuwsaanbod.

De gevolgen

Volgens de onderzoekers is het een zorgelijke ontwikkeling dat nieuws steeds meer op elkaar gaat lijken. ‘De afname van stemmen en standpunten in het nieuws beperkt de toegang van het publiek tot informatie, met mogelijk negatieve effecten voor democratie en besluitvorming in vrije en eerlijke verkiezingen.’ Ze zetten vraagtekens bij de mogelijkheid van de journalistiek om nog te functioneren als ‘de vierde macht’ wanneer steeds meer kranten dezelfde eigenaar hebben. Eigenaren die geld willen besparen door journalisten zoveel mogelijk gebruik te laten maken van elkaars werk, met mogelijk gevolgen van de journalistieke kwaliteit.

De onderzoekers willen niet beweren dat hun bevindingen de ondergang van de vrije pers aankondigen, maar vinden het wel belangrijk om collega-wetenschappers aanmoedigen aan de slag te gaan met het thema. Zo zou er nog onderzoek gedaan kunnen worden naar de diversiteit van sprekers die in de krant aan het woord komen en de bronnen die gebruikt worden.