Valkuilen, uitdagingen en kansen voor Amsterdamse afstudeerders

Omdat er voor steeds meer journalisten simpelweg geen plek is op de traditionele kranten- en tijdschriftredacties, zo luidde het inleidende woord van de Amsterdamse hoogleraar Mark Deuze, zijn de journalistieke start-ups en initiatieven de laatste jaren als paddenstoelen uit de grond geschoten. Die ontwikkeling was ook terug te zien in de scriptieonderzoeken van de lichting studenten van het afgelopen jaar, waarvan er enkelen waren uitverkoren om hun onderzoek te presenteren aan het publiek en het vierkoppige discussiepanel, bestaande uit Eric Smit (Follow the Money), Geesje van Haren (VersPers, Crowdpress), Sander Heijne (De Correspondent, De Verhalenmarkt) en Femke Awater (Correlations, Investico). Alle vier actief als ondernemer binnen de  journalistiek en dus lichtend voorbeeld voor de afstudeerders.

Collectief freelancen

De eerste presentatie werd gegeven door Inger van der Ree, over haar onderzoek naar freelancecollectief Bureau Wibaut, waarvan panelgast Sander Heijne oprichter en lid is. De UvA-studente concludeerde na haar case study dat lidmaatschap van een freelancecollectief de nodige voordelen biedt ten opzichte van het eenzame bestaan als ongebonden journalist. Zo doe je er ‘kruiwagentjes’ op, haal je als lid sneller klussen binnen dankzij de goede naam van het collectief en krijg je waardevolle tips en feedback op je stukken die je anders misloopt. Misschien wel het belangrijkste: binnen zo’n ‘vakbond’ sta je sterker wanneer je er bij een opdrachtgever een zo hoog mogelijk tarief uit wilt slepen.

Je hoeft helemaal geen journalistiek te studeren om journalist te worden. Als je de passie hebt om zaken tot de bodem uit te zoeken, komt de rest vanzelf.

Specialisatie

Door stellingen als ‘Journalistenopleidingen zijn primair verantwoordelijk voor het voorbereiden van journalisten op (zelfstandig) ondernemerschap’, voor te leggen aan het panel, ontstond een interessante, maar enigszins tamme discussie over de grote concurrentie in journalistiek Nederland. Heijne, die onderzoek doet naar bureaucratie in het Nederlandse zorgstelsel, betoogde dat een beetje ondernemerszin zeker geen overbodige luxe is, maar dat het voor freelancers vooral zaak is om zich ergens in te specialiseren. “Als je een expert bent op een bepaald onderwerp, heb je de opdrachten voor het oprapen, hoewel dat natuurlijk wel verschilt per onderwerp. Wie wil schrijven over marktwerking in de publieke sector heeft het rijk praktisch alleen, maar dat wordt een stuk lastiger als je graag voor damesbladen aan de slag gaat.”

Ambitie en concurrentie

In de meeste gevallen waren de sprekers het vooral erg met elkaar eens, maar gelukkig gooide Eric Smit zo af en toe nog eens een knuppel in het hoenderhok. “Je hoeft helemaal geen journalistiek te studeren om journalist te worden. Wees nieuwsgierig, en toon de drang om de waarheid te weten te komen en onrecht aan het licht te brengen. Als je de passie hebt om zaken tot de bodem uit te zoeken, komt de rest vanzelf”, een uitspraak waarmee hij – wellicht onbedoeld – de master waarvan hij de buluitreiking van extra glans moest voorzien, juist enigszins onderuit haalde. Tot zijn spijt constateerde Smit dat veel freelancers door een gebrek aan ambitie bezig zijn met ‘hoernalistiek’ (“schrijven voor reisblaadjes en promotiemagazines van de ING”) in plaats van daadwerkelijke kwaliteitsverslaggeving. Volgens Femke Awater heeft de toegenomen concurrentie in journalistenland ertoe geleid dat de wat minder mondige types ondersneeuwen. “Jezelf verkopen moet wel in je zitten, dat vind ik zelf ook vrij lastig. Soms zijn de beste journalisten niet de journalisten met de grootste mond, waardoor zij minder ver komen dan minder getalenteerde collega’s.”

Soms zijn de beste journalisten niet de journalisten met de grootste mond, waardoor zij minder ver komen dan minder getalenteerde collega’s.

Belangenverstrengeling ligt op de loer

Ook als je eenmaal een origineel concept hebt ontwikkeld, zoals de Corner Media Group (onderzocht door studenten Guus Ritzen en Liz Dautzenberg) die hyperlocal journalism in de New Yorkse wijk Brooklyn bedrijft, blijft het oppassen voor journalistieke valkuilen als belangenverstrengeling. Hyperlocals, zo ontdekten de twee studenten, zullen zelden een slechte recensie schrijven over een restaurant in hun buurt. Ook in het groot moeten journalisten daar voor oppassen, vertelde Heijne uit eigen ervaring. “Het is bijvoorbeeld lastig om kritisch te schrijven over zorgverzekeraars als je, zoals ik regelmatig doe, lezingen geeft voor hun bestuurders. Zeker als daar een flinke beloning tegenover staat.” Smit sloot zich daarbij aan, en gooide er nog een schepje bovenop: “Belangenverstrengeling zie je heel duidelijk bij het Financiële Dagblad, dat in feite een cheerleadersblaadje is. Ze zijn daar zelden kritisch over grote corporates, omdat ze daar grotendeels van afhankelijk zijn voor hun inkomsten.”

Voor een succesvol bestaan als freelancer zijn dus genoeg valkuilen en uitdagingen te overwinnen, maar dat wil niet zeggen dat de toekomstperspectieven per se troebel zijn. Zo gaf Heijne aan als ZZP’er meer te verdienen dan hij ooit deed op de Volkskrant-redactie, terwijl Van Haren de veelzijdigheid van een ongebonden bestaan benadrukte.  Maar, mochten de UvA-studenten ooit in de luxepositie komen om te kiezen voor een plek op een ouderwetse krantenredactie, dan is het advies helder: “zeker doen!”

Foto Amsterdam: Bert Kaufmann