Hoe nieuwe verdienmodellen onderzoeksjournalistiek mogelijk maken (en waarom dat belangrijk is)   

De hoeveelheid onderzoeksjournalistiek in een land hangt nauw samen met de financiële situatie van de grote mediaorganisaties. Wanneer er weinig geld is wordt onderzoeksjournalistiek snel op een lager pitje gezet: er is dan geen ruimte meer voor een echte onderzoeksredactie en de overgebleven onderzoeksjournalisten krijgen minder tijd voor hun projecten. Zo wordt het voor onderzoeksjournalisten lastig om hun belangrijke publieke taak te vervullen, stellen de wetenschappers van het internationale onderzoeksproject Media for Democracy Monitor 2020 (MDM 2020).

Zij vroegen journalisten en nieuwsredacteuren in achttien verschillende landen naar oplossingen om met dit probleem om te gaan. Via project- en publieke subsidies, non-profitorganisaties en crowdfunding wordt onderzoeksjournalistiek op steeds meer verschillende manieren mogelijk gemaakt. Toch neemt de hoeveelheid onderzoeksjournalistiek wereldwijd nog niet toe. Vrijwel alle traditionele nieuwsorganisaties zeggen onderzoeksjournalistiek belangrijk te vinden. Dat komt deels doordat eigen onderzoeksverhalen media de kans blijven zich te onderscheiden van de concurrentie.

Weinig geld, toch onderzoeksjournalistiek

De onderzoekers halen Finland, IJsland en Oostenrijk aan als landen waar weinig mogelijkheden zijn voor onderzoeksjournalistiek. In deze landen zijn er nauwelijks fondsen waarbij journalisten een subsidieaanvraag kunnen indienen om een grootschalig onderzoek uit te voeren. Om dat gemis te compenseren stellen hoofdredacteuren op aanvraag van hun journalisten geld beschikbaar voor diepgravende onderzoeken.

Belgische onderzoeksjournalisten hebben te maken met een soortgelijk probleem. Maar ondanks dat de middelen voor onderzoeksjournalistiek de laatste jaren sterk zijn afgenomen probeert ieder landelijk medium eigen onderzoeksverhalen te blijven maken.

Samenwerken met de overheid

Vooral in België en Nederland dragen overheden bij aan de totstandkoming van onderzoeksjournalistiek. Via het Pascal Decroos Fonds financiert de Vlaamse overheid verschillende onderzoeksprojecten. In Nederland dragen fondsen zoals het Fonds voor Bijzondere Journalistieke Projecten, Stichting Democratie en Media en natuurlijk het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek hieraan bij.

Daarnaast blijken samenwerkingen tussen publieke omroepen en journalisten goed te werken om onderzoeksjournalistiek onder de aandacht te brengen. In Duitsland werkt de Süddeutsche Zeitung regelmatig samen met de NDR en WDR om hun journalistieke producties naar televisie te vertalen. En ook in IJsland en Australië besteedt de publieke omroep veel aandacht aan onderzoeksjournalistieke programma’s. Zweden gaat zelfs nog een stapje verder. De publieke omroep heeft een wekelijks programma waarin onderzoeksjournalistieke producties worden uitgelicht, aan Uppdrag Granskning (Mission Investigation) besteden zij maar liefst 7% van hun jaarlijkse budget. Zo vindt onderzoeksjournalistiek steeds beter zijn weg naar de televisie. 

Meer wegen leiden naar onderzoeksjournalistiek

Door de afwezigheid van overheidssteun in veel landen, is men daar genoodzaakt om onderzoeksjournalistiek op een andere, vaak innovatieve manier mogelijk te maken. Het beste voorbeeld daarvan is Chili. Platform voor onderzoeksjournalistiek Ciper Chili financiert haar onderzoeken door middel van crowdfunding. En de vergelijkbare website Interferencia timmert inmiddels aardig aan de weg via een abonneemodel. Deze successen dragen bij aan de ontwikkeling van meer journalistiek talent. De universiteit van Diego Portales startte dit jaar met een nieuw opleidingsprogramma voor onderzoeksjournalisten waarin gemotiveerde studenten aan professionele onderzoeksjournalisten (o.a. van Ciper Chili) worden gekoppeld. Zo stoomt de universiteit in samenwerking met de nieuwe journalistieke platforms een volgende generatie onderzoeksjournalisten klaar.

Ook in Griekenland maken meerdere journalistieke websites succesvol gebruik van crowdfunding voor specifieke projecten of onderzoeksjournalistieke documentaires. In Zuid-Korea maakt Newstapa naam in de onderzoeksjournalistiek, volledig gefinancierd door abonnees en donaties. Het donatiemodel maakte ook het Britse Bureau of Investigative Journalism mogelijk. Die non-profitorganisatie dankt zijn bestaansrecht volledig aan liefdadigheid en heeft in korte tijd een behoorlijke reputatie opgebouwd.

Is de ban gebroken?

De geïnterviewde journalisten en redacteuren zijn unaniem over het belang van onderzoeksjournalistiek. Toch is dat niet altijd terug te zien in het aantal middelen. Mediaorganisaties en overheden beschouwen onderzoeksjournalistiek nog vaak als een luxegoed. Hoopgevende voorbeelden van over de hele wereld tonen echter aan dat journalisten het heft in eigen hand kunnen nemen.

Foto: Stephan Kraakmo

Lees ook:

Zo vingen overheden wereldwijd de klappen van de coronacrisis voor media op (onderzoek 1 van MDM 2020)