Voor het derde jaar op rij stelt het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek de subsidieregeling Onderzoeksjournalistiek open. In de afgelopen twee edities heeft projectleider Steffan Konings een hoop geleerd over wat wel en niet werkt om de onderzoeksjournalistiek vooruit te helpen.
‘Als burgemeesters steeds meer samenwerken, moet de lokale journalistiek dat ook doen.’ Ides Debruyne, directeur van Journalismfund.eu, heeft een missie: onderzoeksjournalisten uit Nederland en Vlaanderen samen onderzoek laten doen. Hiervoor heeft zijn organisatie de pilot Journalismfund.eu Local in het leven geroepen. Freelance onderzoeksjournalisten kunnen subsidie aanvragen voor gezamenlijke, grensoverschrijdende projecten in de twee landen.
Arbeidsmigranten op Europese kwekerijen werkten vaak al onder beroerde omstandigheden, maar de coronapandemie maakte hun situatie er nog slechter op. Een groot internationaal onderzoek naar de uitbuiting van deze ‘onzichtbare werkers’ werd opgezet door het Nederlandse productiebureau Lighthouse Reports. Het onderzoek typeert hun aanpak: een complex onderwerp wordt vanuit een breder Europees perspectief onderzocht.
Het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek opent een nieuwe aanvraagronde voor de regeling Onderzoeksjournalistiek. Mediaorganisaties of freelancers-collectieven die een onderzoeksredactie op willen zetten of uitbreiden, kunnen tussen 21 september en 25 oktober een aanvraag doen.
In de 45 jaar dat hij werkte als (onderzoeks)journalist zette Joop Bouma zijn tanden in dossiers over implantaten, tabak en geneesmiddelen. Zijn verhalen waren meer dan ‘leuke stukjes’, ze veranderden het imago van grote industrieën als de farmacie en de tabak. Toch kent hij zijn beperkingen: je hebt goede onderzoekers en ‘mooischrijvers’, en zichzelf plaatst hij in de eerste categorie. ‘Volgens mij is dat de toekomst: dat je een heel groot en complex onderwerp hebt, dat heel goed uitzoekt en dan uit handen geeft aan een verhalenschrijver.’
Toen de van grootschalig misbruik verdachte Ghislaine Maxwell onlangs werd opgepakt, maakte onderzoeksspecialist en voormalig journalist Henk van Ess bekend dat hij haar door opendataonderzoek al veel eerder op het spoor was geweest. Dergelijk onderzoekswerk wordt naar zijn mening te weinig door journalisten verricht – zijn oude vakgebied wordt volgens hem voorbijgestreefd door onderzoekers van buiten de media. Maar behalve kritiek op zijn voormalige vakgebied heeft hij ook tips voor de journalistiek. ‘Hier is het laaghangende fruit, pluk het maar.’
Begin 2019 kregen 24 redacties geld om onderzoek te doen. Met de subsidie van het Stimuleringsfonds konden ze onderzoeksjournalistiek, een genre waar vaak op bezuinigd wordt, een structurele plek geven op hun redactie. Maar wat leverde dat concreet op? Een heleboel doorwrochte journalistieke producties. In het project Onder de Loep is een greep uit de onderzoeksverhalen nog eens in de spotlights gezet.
In de eerste periode van de coronacrisis draaide alles om nieuws. Een paar maanden later hebben journalisten en lezers weer behoefte aan verdieping. Het werk van onderzoeksjournalisten in de regio verloopt in deze crisis niet zonder slag of stoot, maar ze ontdekken er ook positieve kanten aan. Samenwerken gaat bijvoorbeeld veel gemakkelijker. ‘De argwaan tussen verschillende regio’s verdwijnt als sneeuw voor de zon.’
Het Katholiek Nieuwsblad kreeg internationaal aandacht voor een onderzoek naar het verdwijnen van de kerk, maar wel door een conclusie met een zwart randje: dorpsgemeenschappen blijken de kerk niet zo te missen. Toch is de hoofdredacteur trots dat ze dit resultaat publiceerden: ‘Dat is ook een journalistieke kerntaak.’
Binnen drie dagen van een idee naar een datajournalistieke productie. Die uitdaging gingen de zeventien deelnemers van het talentprogramma onderzoeksjournalistiek IMPACT aan. Met een dataset als startpunt maakten ze in groepjes een journalistiek verhaal over het coronavirus. Nu meten ze via een speciaal dashboard de impact van de verhalen.
