Lokaal onderzoek doen met collega’s van 175 kilometer verderop: hoe werkt dat?

Vier lokale omroepen uit Zuid-Holland, Noord-Brabant en Limburg bedrijven samen onderzoeksjournalistiek. Hoe doen ze dat? En wat heb je aan zo’n samenwerking als onderzoeksgebieden twee uur rijden uit elkaar liggen?

Het klinkt allerminst voor de hand liggend: een samenwerking tussen de omroepen DTV (omgeving Den Bosch), Studio 040 (Eindhoven), WOS (Westland, Maassluis en Midden-Delfland) en Omroep Venlo. Maar, zegt projectleider Thomas Kusters, een samenwerking hoeft niet te betekenen dat door alle omroepen aan elk onderzoek wordt meegewerkt. ‘Er zitten veel meer voordelen aan het bundelen van krachten.’

Op de redacties van de vier omroepen zit sinds de start van het project, gesteund door het Stimuleringsfonds, in 2018 een journalist die zich volledig kan toeleggen op onderzoek. Ze hadden nauwelijks tot geen onderzoekservaring en leren nu de kneepjes van het vak.

‘De onderzoeksjournalisten zijn allen einzelgängers op hun redactie,’ legt Kusters uit. ‘De omroepen zijn niet groot, er wordt met een kleine club ontzettend hard gewerkt om het dagelijkse nieuws te verslaan. Onderzoeksjournalisten hebben door het gebrek aan tijd en mankracht geen partner om mee te overleggen, terwijl dat bij zulke projecten heel belangrijk is.’

Zie daar een van de grootste voordelen van deze samenwerking. Naast de begeleiding van Kusters, die de journalisten coacht bij hun onderzoeken, hebben ze nu ook elkaar om ervaringen mee uit te wisselen en te sparren. ‘We spreken elkaar wekelijks via Skype. De journalisten denken ook mee over individuele onderzoeken. Je kunt elkaar op ideeën brengen, tips geven, helpen. De ene journalist is goed met data en Excel, de ander met de Wob. Het gaat dus ook om kruisbestuiving van kennis en expertise.’

Maatwerk

Er zitten ook nadelen aan een samenwerking tussen omroepen uit gemeenten die zo ver uit elkaar liggen, erkent Kusters. Zoals eerder benoemd: niet elk onderwerp kan gezamenlijk worden onderzocht. ‘Daarvoor zijn de gemeenten simpelweg te verschillend.’ Stel, zegt Kusters, twee gemeenten kampen met overlast van arbeidsmigranten. ‘Dan gaat het om maatwerk en kan het beter als individueel onderzoek worden opgepakt.’

Ook bij sommige dataverhalen bleek al snel dat een samenwerking en vergelijking van de gemeenten nauwelijks iets toevoegt. ‘We deden bijvoorbeeld onderzoek naar de activiteit van raadsleden. Maar wat heeft een lezer van Omroep Venlo eraan dat een raadslid in Westland gemiddeld zoveel vragen stelt en moties indient en in Venlo zoveel? Daarbij is het ook niet praktisch: er ontstaan verschillen in tijd, doordat je afhankelijk bent van lokale overheden bij het verkrijgen van informatie. Dan zit de ene omroep op de andere te wachten − zonde van de tijd.’

Ja, zegt ook Kusters, de samenwerking zou misschien nog krachtiger zijn als de vier omroepen in aaneengesloten gebieden zouden opereren. ‘Dan heb je meer slagkracht en is de impact groter. Maar de verschillen tussen de gemeenten zorgen ook voor meer bewustzijn onder journalisten dat ze iets bijzonders hebben ontdekt als de resultaten uiteenlopen, of als het om iets gaat dat nergens anders speelt. Het is een extra bevestiging dat je nieuws te pakken hebt.’

Wat voor onderwerpen lenen zich dan wel voor een bundeling van krachten? Een voorbeeld: DTV, Studio 040, WOS en Omroep Venlo onderzochten recent de plaatsing van laadpalen voor elektrische auto’s in hun gemeenten.

‘Twee redacteuren hebben dat hele onderwerp uitgediept en uitgezocht hoe dat proces werkt. Op basis van dat verkennende onderzoek hebben ze een richting bepaald en vragen  en dataverzoeken geformuleerd, die vervolgens door alle journalisten aan zijn of haar gemeenten zijn gesteld. Zo komen er uiteindelijk vier eigen, lokale verhalen.’

Spanningsveld

Op lokaal niveau onderzoek doen, brengt ook een spanningsveld met zich mee. Op zaterdag kun je − in niet-coronatijden − langs de lijn van het voetbalveld zomaar een adverteerder tegenkomen naar wie je onderzoek naar doet.

Zulke nauwe banden kwamen ook naar voren bij DTV, dat de leegstand in een winkelgebied in Oss onderzocht. ‘Er waren tal van initiatieven om winkelpanden weer gevuld te krijgen, maar uit ruwe data bleek dat de leegstand juist was toegenomen. Dat onderzoek leidde tot woede bij de ondernemers, die dreigden hun advertentiecontract met de omroep op te zeggen. Dat is niet gebeurd na een goed gesprek. DTV opereert volledig onafhankelijk.’

Kusters ziet bij de journalisten een duidelijke ontwikkeling in hun kwaliteiten. ‘In het begin moest nog vooral worden gezocht naar de focus. Wat wil je precies onderzoeken? En wat betekent dat? Nu groeien ze langzaam door naar ingewikkeldere materie, die ze beter uitdiepen en uitwerken.’

Een voorbeeld daarvan noemt Kusters het onderzoek van Studio 040 naar een bestuurscrisis in Waalre. ‘Dat heeft uiteindelijk tot vragen bij het OM geleid en een aangifte door de burgemeester. Het is mooi dat journalisten door dit project zulke gevoelige informatie boven water krijgen. Normaal gesproken volgen de omroepen de bal door verslag te doen van de gemeenteraad, nu spelen ze hem.’

Foto: Xavier von Erlach