Crisis kweekt solidariteit tussen vast en freelance, ‘maar eigenlijk moet het bedrijf dit oplossen’

‘Redactie zamelt in voor freelancers.’ Zo’n kop zou tien jaar geleden nog ondenkbaar zijn geweest, maar dook de afgelopen weken steeds vaker op in de media. In navolging van het Brabants Dagblad en het AD heeft ook de Volkskrantredactie een deel van de winstuitkering gedeeld met freelancers die hard geraakt zijn door de corona crisis.

Winst delen

‘Corona heeft er bij sommigen behoorlijk ingehakt. Een freelancer vroeg ons of wij niet ook zo’n actie wilden opzetten en op dat idee werd hier meteen positief en enthousiast gereageerd’, vertelt Bard van de Weijer, redacteur op de economieredactie van de Volkskrant en lid van de redactieraad. ‘Freelancers konden zich melden en er is nu bijna 14.000 euro gestort, dat gaan we deze week uitkeren.’

Om te voorkomen dat freelancers het idee kregen hun hand te moeten ophouden, benadrukte de redactieraad hun recht op een goed inkomen. Van de Weijer: ‘We hebben gezegd: freelancers die hier al langer dan een jaar werken, hebben ook bijgedragen aan de winst, dus die winstuitkering is eigenlijk ook een beetje van hen.’

Je zit hier natuurlijk een probleem op te lossen dat het bedrijf zou moeten oplossen

Dat dit geen langetermijnoplossing is, weet Van de Weijer maar al te goed: ‘Sommige freelancers lopen hier al heel lang rond en hadden misschien liever een vast dienstverband gehad. Dat proberen we als redactieraad ook aan te kaarten bij de hoofdredactie en directie, maar we wilden nu snel de hoogste nood lenigen en ze de zomer een beetje door helpen, daarvoor was deze actie bedoeld.’

Saamhorigheid

Bovendien heeft de inzamelactie ook een positief immaterieel effect gehad, zegt hij. ‘Het is geen oplossing voor het grotere vraagstuk, maar heeft de freelancers wel het gevoel gegeven erbij te horen. Het heeft de saamhorigheid binnen de redactie enorm versterkt en dat ook zichtbaar gemaakt naar het bedrijf toe.’ Hij hoopt daarmee ook de uitgeverij aan het denken te zetten. ‘Je zit hier natuurlijk een probleem op te lossen dat eigenlijk het bedrijf zou moeten oplossen.’

Dat vindt ook Matthijs Valent, freelancer bij NRC. ‘Het is toch treurig dat dit nodig is. Tegelijkertijd laten deze acties een solidariteit zien onder journalisten die er tien jaar geleden niet was. Dat is al winst.’

Werk neerleggen

Samen met andere freelancers probeert hij de situatie van freelancers bij NRC te verbeteren. In februari legden zij collectief voor een dag het werk neer. Matthijs Valent: ‘Onder freelancers heerste al enige tijd frustratie over de onzekere positie en de lage tarieven. Het begon zo’n bekraste plaat te worden, die altijd hetzelfde riedeltje afdraait. We zaten samen in de kroeg en dachten, we moeten iets concreets doen.’

Toen er een wisseling van de wacht plaatsvond in de hoofdredactie leek het juiste moment gekomen om het onderwerp bovenaan de agenda te krijgen. Er werden gesprekken gevoerd, maar er kwam geen schot in de zaak.

‘Om de zichtbaarheid van de flexwerkers te vergroten hebben we ons toen allemaal op een bepaalde dag uitgeroosterd’, vertelt Valent. ‘Dat had veel effect. De roostermakers konden het voor die dag wel oplossen, maar ze kregen wel door: dit moet niet vaker gebeuren. We hebben duidelijk gemaakt met hoeveel we zijn en hoe essentieel ons werk is.’

Dit is geen hobby, dus je hoeft je niet schuldig voelen omdat je geld vraagt voor het werk dat je doet

Met de hoofdredactie is de afspraak gemaakt dat alle freelancers een gesprek krijgen over hun perspectief. Valent: ‘Ze kunnen natuurlijk niet iedereen meteen een vaste baan aanbieden, maar dan weten we in ieder geval waar we staan. Dat gebrek aan duidelijkheid was een van de grootste frustraties.’

Hooivorken

Concreet is er dus nog niets gebeurd. Corona heeft mogelijke verdere acties een halt toegeroepen. Maar Valent denkt dat de actie zeker inspirerend heeft gewerkt en bovendien zelfvertrouwen kweekt: ‘Dit is geen hobby, dus je hoeft je niet schuldig te voelen omdat je geld vraagt voor het werk dat je doet. Elke keer dat we de hooivorken pakken, laten we zien we ons wél kunnen verenigen. Het zijn stappen in de goede richting.’

Juriste Klara Boonstra is het daarmee eens. Ze is nu directeur van de Wiardi Beckman Stichting, maar in haar tijd als juriste bij de FNV zette ze zich in voor de positie van zelfstandigen. ‘De acties zijn onderdeel van de nodige omslag. Ze laten de urgentie zien.’ Toch denkt ze dat de echte verandering van bovenaf moet komen. Boonstra: ‘Corona is een wake-up call. Nederland kent heel veel tijdelijke contracten en ZZP’ers, vaak in schijnzelfstandigheid. Er is meer handhaving nodig, want ze zijn heel kwetsbaar. Dan gaan ze elkaar beconcurreren en daarmee het collectief ondermijnen.’

Kentering

De afgelopen vijftien jaar is zelfstandigheid door de overheid gestimuleerd, want het zou fiscaal aantrekkelijk zijn. Boonstra ziet daarin nu een kentering optreden. ‘De bestuurders zien ook wel dat op deze manier de sociale premies niet meer in de staatskas belanden, maar in de zakken van de grote bedrijven. Het verschil tussen bruto en netto is bij de opdrachtgevers beland. Nu zie je dat de samenleving deze risico’s moet dragen. Dat is niet langer houdbaar.’

Beeld: Tim Mossholder

Lees ook:

Freelancers missen werk én saamhorigheid: moeten ze zich meer verenigen?