Dieuwertje Kuijpers: ‘De journalistiek heeft een soort Stockholmsyndroom’

Nieuws | De Voorspellers

‘Er zijn twee vakgebieden waar je volledig vrij bent in je denken: de wetenschap en de journalistiek. Die onafhankelijkheid van geest is zo veel waard. Om te zorgen dat journalistiek het mooiste vak van de wereld blijft moeten we met z’n allen die autonomie bewaken.
Als je je laat leiden door ophef op Twitter, raak je de onafhankelijkheid van geest kwijt. Ophef is een verdienmodel, het gaat om de kliks. Gelukkig zie je dat na de initiële heiligverklaring van Twitter normalisering volgt. Journalisten beginnen te beseffen dat ze hun onderwerpen niet altijd op Twitter kunnen vinden. Sociale media worden minder gezien als representatief voxpopje. Ik hoop dat die ontwikkeling volgend jaar doorzet.

Kijkcijferbaasjes

Ook het gehamer van omroepen op kijkcijfers, en van uitgevers op data – zonder er zelf verstand van te hebben – morrelt aan de autonomie van journalisten. Kijkcijferbaasjes maken gedetailleerde lijstjes: als er iemand met zo’n jasje aan in beeld komt, zappen mensen weg. In de wetenschap noemen we dat overspecificatie: nietszeggende en overbodige factoren zien als een verklaring voor iets. Maar redacteuren krijgen vervolgens wel een lijstje met dingen waarop ze moeten letten. Dat beknot de creativiteit.

Gehamer op kijkcijfers en data morrelt aan de autonomie

Ik zie steeds vaker dat serieuze maatschappelijke onderwerpen als lifestyle-items worden verpakt. Zo mocht Ivo Opstelten volop leuke anekdotes oplepelen in een serie hartverwarmende afscheidsinterviews, maar niemand die vroeg: “Goh, meneer Opstelten. Dat niet volledig informeren van de Kamer: hoe stond premier Rutte daar eigenlijk in?” Gezellige, herkenbare, persoonlijke dingen verkopen beter dan gedegen nieuws, denken uitgevers. Maar ook die vorm van sturing is een inbreuk op de autonomie van journalisten. Ik hoop op meer tegendruk volgend jaar. Journalistiek is het product en het is aan uitgevers dat te verkopen. Niet andersom. Als je als uitgever gaat bepalen welk product journalisten moeten gaan neerzetten, zodat jij het makkelijker kunt verkopen, ben je een luie uitgever.

Voor elkaar opkomen

De onafhankelijkheid van geest staat ook onder druk doordat freelancers moeten bijklussen: als spreker, docent, copywriter. Gedwongen, omdat uitgevershuizen die volop winst maken blijkbaar niets overhouden om freelancers fatsoenlijk te betalen. SPIT, de coöperatie waar ik deel van uitmaak, bestaat nu uit vier freelancers. Samen hopen we onderzoeksjournalistiek rendabeler te maken. We willen fungeren als breekijzer om ervoor te zorgen dat de kosten voor onderzoek worden doorberekend in de eindprijs. We willen hiermee niet alleen een bijdrage leveren aan gezondere prijzen, maar ook laten zien aan collega-freelancers dat voor elkaar opkomen letterlijk loont.

Journalisten doen soms alsof ze alles vanaf het nulpunt zelf hebben bedacht

Wij hebben in de journalistiek een soort Stockholmsyndroom, we zijn normaal gaan vinden wat abnormaal is. We moeten ophouden bang te zijn dat we onze eigen glazen ingooien door te zeggen: ik laat me niet uitbuiten, ik werk niet gratis. Daarbij moeten freelancers ook wat meer solidariteit tonen. Als ik een opdracht weiger vanwege de bodemprijzen, moet het niet zo zijn dat een ander zegt: dan doe ik het wel.

Wat ik volgend jaar echt niet meer wil zien is het pikken van ideeën. En als je iets gebruikt van een ander, verwijs dan netjes. Bouw vooral voort op de mooie verhalen die er al zijn. In de wetenschap heet dat ‘standing on the shoulders of giants’. In de journalistiek is het soms: per se de eerste willen zijn en doen alsof je alles vanaf het nulpunt zelf hebt bedacht. Journalisten mogen wel wat nederiger zijn. Minder ego’s, meer inhoud.’

Alle voorspellers

Hoe ziet de journalistiek van 2020 eruit? Voor de derde keer blikken we vooruit op een nieuw jaar. 20 journalisten, developers, onderzoekers en andere mediakenners vertellen wat ze verwachten én hopen dat 2020 gaat brengen. Dit zijn alle voorspellers.

Lees ook: Geen hoofdredacteur, zelf geld binnenhalen: onderzoeksjournalistiek als collectief

Illustratie: XF&M

Nieuwsbrief

Ontvang ons laatste nieuws
Hidden
Dit veld is bedoeld voor validatiedoeleinden en moet niet worden gewijzigd.