Erfenissen als financiering van journalistiek: ‘Vrijwel iedereen wil goed doen’
Nieuws | VernieuwingVeel goede doelen worden voor een belangrijk deel gefinancierd door nalatenschappen. Voor journalistieke organisaties zijn nalatenschappen vaak onbekend terrein, maar dat geldt niet voor De Groene Amsterdammer. Hoe zit dat, en kunnen andere media daarvan leren?
In de journalistiek komt het accepteren van nalatenschappen mondjesmaat voor, blijkt uit een korte ronde langs verschillende media. De Telegraaf laat bijvoorbeeld weten dat de krant het niet faciliteert. Voor het ontvangen van erfenissen wordt doorgaans een ANBI (Algemeen Nut Beogende Instelling) opgezet, zodat er geen erfbelasting hoeft worden afgedragen, en De Telegraaf heeft niet zo’n ANBI. NRC kent in de vorm van zijn NRC Lezersfonds wel een ANBI die nalatenschappen accepteert, maar dat staat los van de journalistieke praktijk. Het ontvangen geld wordt er besteed aan goede doelen. Het Lezersfonds en Mediahuis NRC staan dan ook geheel los van elkaar, benadrukt de penningmeester van het fonds in een schriftelijke reactie.
Dat is anders bij De Groene Amsterdammer, die in 2011 de Stichting 1877 oprichtte. Als ANBI mag de stichting nalatenschappen aanwenden voor projecten die het algemeen nut dienen. Een voorbeeld daarvan is het Martin van Amerongen-fellowship, een opleidingstraject voor jonge journalisten. Ook kunnen freelancers vanuit de stichting een financiële vergoeding krijgen voor hun werk – naast bijvoorbeeld funding vanuit het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten. Daarnaast krijgt Investico, platform voor onderzoeksjournalistiek, ondersteuning van de stichting, vertelt Pieter Elshout, directeur / uitgever bij De Groene Amsterdammer en secretaris van Stichting 1877.
Buitengewone activiteiten
Al met al komt er vanuit de stichting dus veel ten goede aan De Groene, maar wel volgens de regels die aan een ANBI gesteld worden, benadrukt Elshout. Dat onderzoeksjournalistiek als doel is goedgekeurd door fiscus, betekent niet dat de stichting het geld simpelweg kan overmaken naar het medium. ‘Het moet om “buitengewone activiteiten” gaan en is dus niet vrij te besteden.’ Wat nu wel of niet het algemeen nut dient, is dus wettelijk bepaald. Denk aan welzijn, cultuur, wetenschap en volkshuisvesting. Onderzoeksjournalistiek valt hierbinnen in het kader van ‘de bevordering van de democratische rechtsorde’.
Mensen verdelen hun geld over goede doelen en hun lijfblad
Pieter Elshout, secretaris Stichting 1877 en directeur / uitgever De Groene Amsterdammer
Het ene jaar leveren nalatenschappen De Groene vijftigduizend euro op, het andere jaar nul, en dan weer honderdvijftigduizend, illustreert Elshout. Al met al gaat het om ongeveer een procent van de totale jaarbegroting van De Groene. ‘Mensen verdelen hun geld over goede doelen en hun lijfblad.’
Stichting 1877 werft niet heel actief nieuwe ‘nalaters’. Elshout: ‘We hebben er geen mensen voor in dienst.’ Hij wijst op de vermelding in de jaarlijkse ‘bedelbrief’ voor donaties die De Groene al tientallen jaren verstuurt, waarin het medium zijn lezers oproept om voor grote donaties of nalatenschappen contact op te nemen. ‘We geven af en toe een pointer, niet heel actief.’ Verder maakt Stichting 1877 vooral indirecte reclame voor de mogelijkheid om geld na te laten: ‘Als er een legaat binnenkomt, melden we in onze brievenrubriek wat ermee gedaan wordt.’
Vergrijzing
In de goededoelensector is het een stuk gebruikelijker om nalatenschappen te accepteren en er actief voor te werven. Bij Artsen Zonder Grenzen (AZG) bestaat gemiddeld twintig procent van de inkomsten uit nalatenschappen en vorig jaar kwam er in totaal – dus niet alleen uit nalatenschappen – zo’n honderd miljoen euro aan funding binnen. Dat was zo’n tien jaar geleden nog anders, blikt Frank Theunissen terug. Hij adviseert bij AZG mensen die overwegen om een grote schenking of nalatenschap te doen. De vergrijzing van de rijkste generatie speelt een belangrijke rol bij de toename van nalatenschappen.
Er zijn verschillende momenten waarop mensen aandacht schenken aan hun testament, weet Theunissen. Zoals bij het krijgen van kinderen, het kopen van een huis en rond het pensioen. Om hierop in te spelen, benadert AZG haar doelgroep actief. Onder andere middels magazines en evenementen.
Wie iets nalaat, kan dat in theorie onder voorwaarden doen – zoals bij musea weleens gebeurt, waar het geld tegoed moet komen aan een bepaalde kunststroming of expositie. Voor de journalistiek zou dat kunnen zijn dat het geld aan een bepaald onderwerp besteed moet worden. ‘Maar dat hebben we eigenlijk nog nooit gehad,’ zegt Elshout. Dat is volgens hem ook ingewikkeld, aangezien er lange tijd tussen het vastleggen van de wens en het uitbetalen van de erfenis kan zitten. ‘Je weet dan niet of een onderwerp nog wel actueel is. Maar gelukkig kun je een erfenis ook weigeren.’
Hoewel Stichting 1877 en De Groene Amsterdammer nauw samenwerken, en Elshout een dubbelrol heeft, heeft de stichting volgens hem geen invloed op de journalistieke invulling van het blad. De taak van de stichting is onder andere erop toezien dat donaties aan de ANBI-voorwaarden voldoen. Zo mag het geld niet worden opgepot, en moet het daadwerkelijk worden ingezet. Elshout: ‘Onze hoofdredacteur brengt regelmatig verslag uit aan het stichtingbestuur om te laten zien welke keuzes er zijn gemaakt.’
Gevoeligheden
Degene die het geld nalaat, heeft dat vaak al jaren geleden vastgelegd – maar dat wil niet zeggen dat diens nabestaanden ook op de hoogte zijn. Het komt regelmatig voor dat de familie niet weet wat er in het testament van hun dierbare staat. Dat kan voor verrassingen zorgen – De Groene Amsterdammer schreef er zelf een kritisch stuk over. ‘Het gebeurt weleens dat het naar de rechter gaat. Onder de noemer “Zo heeft papa het nooit bedoeld”’, vertelt Theunissen. Maar de rechter is meestal helder, aangezien de wens van de overledene vaak duidelijk vastgelegd is. ‘Het is goed dat daar een onafhankelijk iemand een besluit over neemt. Het is niet aan ons om te oordelen.’
Wat zou Theunissen journalistieke organisaties adviseren die lezers de mogelijkheid willen geven om geld aan hen na te laten? ‘Neem het serieus en wikkel het secuur af,’ zegt hij. ‘Dat is belangrijk, want er zitten veel gevoeligheden aan. Misschien nog wel meer dan bij reguliere fondswerving. Je mag op geen enkele manier druk uitoefenen.’ Vertrouwen is belangrijk, voegt hij toe. ‘Je bent totaal afhankelijk van het vertrouwen dat iemand die jou wat nalaat in je organisatie heeft. Als het in het testament staat, moet het daarom ook met zorgvuldigheid worden uitgevoerd.’ ‘We stellen onszelf altijd de vraag of het geld niet op een onheuse manier is verkregen,’ stelt Elshout op zijn beurt. ‘En hoe de buitenwereld ons zal zien als we het geld aannemen.’
Het lijkt misschien niet chic om geld te vragen voor je product, maar vrijwel iedereen wil goed doen
Frank Theunissen, relatiemanager Artsen Zonder Grenzen
Ook is het volgens beiden belangrijk te beseffen dat het een flinke tijd kan duren voordat inspanningen iets opleveren. Elshout: ‘Erfenissen komen heel onregelmatig binnen.’ Wie er mee start, zal geduld moeten hebben, wil hij maar zeggen.
Desondanks liggen er kansen voor media die nu nog niet openstaan voor nalatenschappen, blijkt uit Theunissens woorden. Uit de ervaring van AZG komt naar voren dat terughoudendheid organisaties vooral in de weg zit. Sommigen vinden vragen om nalatenschappen niet netjes. ‘Het lijkt misschien niet sjiek om geld te vragen voor je product, maar vrijwel iedereen wil goed doen. Vaak weten mensen niet hoe. Jij, als organisatie, maakt dat mogelijk. Als je het zo benadert, gaat het niet om bedelen.’