Factchecken door de crowd – en wat blockchain nog meer kan betekenen voor de journalistiek

Je hoort en leest het steeds vaker: blockchain gaat ons leven ingrijpend veranderen. Ook de journalistiek zou kunnen profiteren van de nieuwe technologie. Maar hoe dan? Dit zijn vier mogelijke toepassingen.

1. Voor journalistieke producties betalen

Een universele methode om voor journalistiek te betalen. Dat is volgens media-ondernemer Teun Gautier, oprichter van journalistencollectief De Coöperatie, de grote belofte van blockchain. Gautier: ‘De journalistieke markt is snel aan het veranderen. Er is een enorme ontbundeling gaande, waarbij lezers niet meer geïnteresseerd zijn in kranten maar in losse stukken van individuele journalisten. Dat levert alleen één probleem op: er is nog geen goed betaalsysteem voor dat model. Ik denk dat een munt op basis van blockchain die exchange kan zijn.’
Maar we hebben toch Blendle, met zijn op websites installeerbare Blendle-button? Gautier: ‘Ja, dat klopt, maar voorlopig heeft dat een te beperkte massa. Als jij als journalist diepgravende stukken schrijft over schaken, dan wil je een systeem hebben waarmee alle schaakliefhebbers in de wereld jouw producties kunnen kopen.’ Tenminste, als bitcoin of een andere cryptomunt alomtegenwoordig wordt. Maar daar gelooft Gautier wel in.
Systemen om met cryptovaluta voor journalistiek te betalen, zijn er inmiddels volop. De Amsterdamse startup Katalysis heeft een Wordpress-plugin gebouwd waarmee journalisten een betaalknop op hun website kunnen installeren vergelijkbaar met de Blendle-button.
Andere initiatieven:

• Bitcoinbrowser Brave, die automatisch bijhoudt welke nieuwssites je het meest bezoekt en op basis daarvan die websites betaalt in crypto. De browser is gebouwd door een van de oprichters van Mozilla, de organisatie achter Firefox.
• Hubii uit Noorwegen, een “blockchain based decentralised content marketplace”. Een hele mond vol. In gewone mensentaal: een plek waar contentmakers hun artikelen, video’s en podcasts aan kunnen bieden voor een door hun gekozen prijs. Gepromoot door bokskampioen Floyd ‘Crypto’ Mayweather.
• Het Amerikaanse nieuwsplatform Civil, waar lezers in cryptovaluta nieuwsredacties en individuele journalisten kunnen sponsoren.
• Sociaal netwerk Steemit, waarop gebruikers elkaar belonen met tokens (tegoedbonnen voor cryptovaluta) voor het posten van berichten. Ook gebruikers die berichten beoordelen of interessante comments plaatsen, kunnen worden beloond. Een mix tussen Reddit en Medium.

2. Journalistieke transparantie bevorderen

Transparantie. Het is het toverwoord in deze tijden van fake news en post-truth. Een journalist kan maar beter zo open mogelijk zijn over zijn methode en motieven, om zo het vertrouwen van de lezer te winnen. En blockchain kan helpen om journalistiek nog transparanter te maken.
Op nieuwssites is het heel gemakkelijk om, zonder dat iemand het weet, gepubliceerde artikelen te wijzigen of te verwijderen, en dat is slecht voor het vertrouwen van het publiek. Met blockchain kun je regelen dat journalisten artikelen niet meer heimelijk kunnen aanpassen, legt Bas Wisselink van Blockchain Workspace, dat blockchaintrainingen verzorgt, uit. ’In blockchain kun je dingen niet achteraf veranderen. Als je iets wilt wijzigen, dan moet je na publicatie een erratum schrijven, een correctie die los staat van het oorspronkelijke stuk. In die zin lijkt blockchain op een krant. Het is een paper of record. Dingen die gepubliceerd zijn, gaan voorgoed de archieven in.’
In een blockchainwereld kan het publiek ook precies zien wat de journalist doet met geld dat bijvoorbeeld via crowdfunding is binnengekomen. Het hele netwerk van een blockchain kan namelijk alle transacties bekijken. Als een journalist donaties gebruikt om zijn barrekening te betalen, dan zie je dat meteen. Ook kun je met blockchain allerlei voorwaarden toevoegen aan crowdfunding. Wat als er geld overblijft? Met blockchain kun je programmeren dat het dan automatisch teruggaat naar de donateurs.

3. Factchecken door de crowd

Kan blockchaintechnologie helpen om feiten van fictie te scheiden? Dat onderzoekt onder meer De Utrechtse Internet Courant (DUIC) momenteel. Zij bouwen aan een systeem waarin journalisten in een blockchain likes en dislikes toekennen aan elkaars (niet hun eigen, neem ik aan) artikelen, zodat lezers kunnen zien of er goed journalistiek werk is geleverd. Journalisten zijn in dit netwerk volgens de initiatiefnemer ‘hoeders van de waarheid’ die informatie als feiten oormerken.
Teun Gautier vindt het wel een interessant idee. ‘Je kunt als lezer zien: deze site heeft een Triple A-rating gekregen van het netwerk. Dat geeft dan een goede indicatie van betrouwbaarheid.’
Bas Wisselink is sceptischer. ‘Er bestaat nog geen enkel reputatiesysteem, ook niet die van eBay en Amazon, dat niet gemanipuleerd kan worden. Ik weet namelijk nooit zeker of de gevers van likes gecompromitteerd zijn. Het idee van de wisdom of the crowd, dat er bij genoeg massa een betrouwbaar oordeel is, is al aan alle kanten gefalsificeerd. De enige manier om een goed reputatiesysteem te bouwen is om het zo te ontwerpen dat de factcheckers zelf ook hun eigen reputatie op het spel zetten. Dan hebben ze pas wat te verliezen met het geven van likes.’

4. Persvrijheid bevorderen

Dictators kunnen websites en sociale netwerken blokkeren, waardoor kritische geluiden van journalisten en burgers verstommen. Eén belletje naar telecomoperators is genoeg om te zorgen dat een site niet meer wordt doorgegeven. Met blockchain is dat anders, omdat de informatie beheerd wordt door meerdere computers die samen een netwerk vormen.
Volgens Bas Wisselink betekent blockchain daarmee in theorie een enorme boost voor persvrijheid. ‘Je kunt in het netwerk informatie beschikbaar houden waar het regime niet blij van wordt.’
Daarnaast biedt blockchain ook mogelijkheden om anoniem artikelen te publiceren. Dat kun je nu natuurlijk ook al doen, maar blockchain biedt de mogelijkheid om betaald te krijgen voor je journalistieke werk zonder dat je je identiteit hoeft op te geven. In Nederland werkt Publicism daaraan. Teun Gautier is enthousiast over het project. ‘Voor fragiele landen zonder persvrijheid kan dit enorm belangrijk zijn. Journalisten kunnen nu niet alles schrijven wat ze willen en lezers kunnen niet lezen wat ze willen. Anders worden ze opgepakt. Met blockchain is vrije pers niet meer tegen te houden.’
Foto: Fré Sonneveld