Laurent Richard: ‘Je kunt de journalist wel het zwijgen opleggen, maar het verhaal leeft voort’
Nieuws | OnderzoeksjournalistiekDe Franse journalist Laurent Richard maakte van dichtbij mee hoe kwetsbaar zijn beroepsgroep is. In antwoord daarop zette hij Forbidden Stories op, een platform waar de verhalen van bedreigde (en soms vermoorde) journalisten alsnog gepubliceerd worden. ‘Van elke journalist ter wereld die vermoord wordt om zijn werk hoop ik het verhaal te kunnen voortzetten.’
Opnieuw zijn er in Nederland meer journalisten lastiggevallen dan in voorgaande jaren, concludeerde PersVeilig begin januari. In 2024 kwamen 249 meldingen binnen, met name van bedreiging, discriminatie, intimidatie en geweld.
De Franse journalist Laurent Richard kan erover meepraten. Jarenlang was hij overal ter wereld op zoek naar corruptieschandalen en daarvoor werd hij in Azerbeidzjan gearresteerd. Zijn apparatuur en materiaal werd ingenomen, maar Richard werd mede vanwege zijn nationaliteit snel weer vrijgelaten. In 2017 klaagde Azerbeidzjan hem nota bene in Frankrijk aan omdat hij het land in een televisieprogramma op France 2 een dictatuur had genoemd. De Franse rechter wees de zaak af.
Weer neergestreken in Parijs was de Fransman ooggetuige van de aanslag op Charlie Hebdo. Hij kwam slechts enkele minuten na het onheil de ruimte binnen. Die traumatische ervaring, plus een uit een Azerbeidzjaanse gevangenis gesmokkeld briefje van een bevriende journalist, brachten Richard op het idee om Forbidden Stories te beginnen. Op het briefje stond een aansporing om vooral door te gaan met waar hij mee bezig was, namelijk het onderzoeken van de rol die oud-president François Hollande speelde in verschillende dictaturen.
Hoe kijk je naar de cijfers van PersVeilig?
‘De Nederlandse cijfers passen naadloos in het internationale patroon. Overal ter wereld ligt de persvrijheid onder vuur en daar zit een opgaande lijn in. Het gaat dan niet alleen om bedreiging, discriminatie, intimidatie en geweld, maar bijvoorbeeld ook om het afluisteren van journalisten, het wantrouwen in gevestigde media en de moeite die mensen hebben om opinie en feitelijke informatie uit elkaar te houden.
Het schokkendst van alles vind ik de straffeloosheid rondom het doden van journalisten. Slechts in ongeveer tien procent van de gevallen wordt het meesterbrein achter zo’n moord gepakt. Al deze gevaren voor de persvrijheid maken me bezorgd over de toekomst van de journalistiek, maar geven me ook de motivatie om door te gaan met Forbidden Stories.’
Wat doet Forbidden Stories precies?
‘Forbidden Stories kun je zien als een levensverzekering voor verhalen over corruptie, milieuvervuiling en georganiseerde misdaad . Onderzoeksjournalisten die zich met gevaarlijke onderwerpen bezighouden en zich daardoor zorgen maken over hun veiligheid kunnen zich bij ons melden. Met het SafeBox Network bieden we hen een manier om alle informatie over hun lopende onderzoek veilig op te slaan. Ook vragen we om een instructiedocument waarin bijvoorbeeld staat wie de contactpersoon is als er iets gebeurt. Wordt de journalist in kwestie vermoord, ontvoerd of opgesloten, dan gaan wij verder met het verhaal en pakken we groot uit bij allerlei internationale media.
Mensen die het gemunt hebben op journalisten, zijn er bang voor dat hun malafide praktijken op straat komen te liggen
We houden nauw contact met de journalisten die bij ons zijn aangesloten, ook omdat heel wat van hen geïsoleerd leven of in afgelegen gebieden werken. We bieden ze zo niet alleen een luisterend oor, we geven ze ook mee hoe belangrijk hun verhalen zijn. De democratie en de publieke opinie zijn erbij gebaat dat de onthullingen die wij veiligstellen hoe dan ook naar buiten komen.’
Welke verhalen heeft Forbidden Stories zoal kunnen brengen?
‘Na de moord op Daphne Caruana Galizia in het najaar van 2017 sloegen 45 journalisten van achttien internationale media de handen ineen om haar onderzoek naar corruptie op Malta voort te zetten en te publiceren. The Daphne Project was het eerste verhaal van Forbidden Stories, daarna volgden nog zo’n twintig projecten. We zetten onder andere het werk voort van de opgesloten journalisten van het Azerbeidzjaanse onderzoeksplatform Abzas Media dat corruptieschandalen rondom het regime van president Ilham Alijev aan het rollen bracht, waren betrokken bij het Pegasus Project en onderzoeken de moord op tientallen journalisten in Gaza.
Er zijn ongeveer honderdvijftig journalisten die het SafeBox Network op dagelijkse basis gebruiken. Sommigen laten aan de buitenwereld weten dat ze met Forbidden Stories samenwerken. Zo rijdt een journalist die zich in Medellín bezighoudt met de drugswereld rond in een auto met onze stickers erop. Anderen vermelden de samenwerking in hun e-mailhandtekening.
Het signaal is duidelijk: je kunt de journalist wel het zwijgen opleggen, het verhaal leeft via ons voort. Mensen die het gemunt hebben op journalisten hebben geen boodschap aan allerlei campagnes of statements over de veiligheid van journalisten. Het enige waar ze écht bang voor zijn, is dat hun malafide praktijken op straat komen te liggen.’
Is het lastig om journalisten ervan te overtuigen hun onderzoek bij jullie onder te brengen?
‘Journalisten aarzelen altijd over samenwerking en het delen van informatie, al lijkt er langzaam iets te kantelen. Door onthullingen als de Panama Papers en het Pegasus Project realiseert de beroepsgroep zich hoe groot de impact van samenwerking kan zijn. Al verschilt het per generatie: jongere journalisten lijken meer open te staan voor samenwerking.
Hoe dan ook is negentig procent van mijn werk het winnen van vertrouwen. Als een soort diplomaat leg ik voortdurend uit waarom coöperatie werkt, hoe het werkt en probeer ik mogelijke conflicten te voorkomen of op te lossen.
Je werkt al een stuk veiliger als je met twee kranten samen onderzoek doet
Ook los van Forbidden Stories ligt de sleutel van onderzoeksjournalistiek bij samenwerking. Je werkt al een stuk veiliger als je bijvoorbeeld met twee kranten samen onderzoek doet. En denk ook aan het visuele aspect. Onderzoeksjournalisten werken maandenlang aan een verhaal, maar het eindresultaat is vaak nog steeds erg complex of alleen beschikbaar voor abonnees. Om impact te maken in een tijdperk waarin social media de voornaamste bron van informatie zijn, zou het eindresultaat ook in een video van twee minuten gegoten moeten worden.’
Wat hoop je in de toekomst te bereiken met Forbidden Stories?
‘Van elke journalist ter wereld die vermoord wordt om zijn werk hoop ik het verhaal te kunnen voortzetten. Dat is mijn grote wens. En ook als er niets misgaat met de journalisten die met ons samenwerken, heeft Forbidden Stories een belangrijke functie.
Ik klop even af, maar geen enkele journalist die publiekelijk duidelijk maakt dat hij met ons samenwerkt, is om het leven gebracht. Het kan een groot verschil maken. Denk bijvoorbeeld aan Rafael Moreno, die corruptie in Colombia onderzocht. Op een donderdag in oktober 2022 belde hij ons omdat hij ernstige bedreigingen ontving. Hij deelde zijn onderzoek met ons, met de boodschap dat we het verhaal mochten doorzetten als er iets zou gebeuren, maar daaraan gaf hij naar de buitenwereld toe geen ruchtbaarheid. Drie dagen later werd Moreno doodgeschoten. Een half jaar later publiceerden we zijn onderzoek in 32 internationale media.
Forbidden Stories heeft een bewezen effectieve methodologie en daarom denk ik dat mijn wens haalbaar is. Maar om nog meer meer impact te kunnen hebben, zijn meer financiële middelen altijd welkom. Op dat vlak laat onze situatie nog te wensen over.’