Mannen nog steeds de norm aan talkshowtafels: hoe trek je die scheve verhouding recht?
Nieuws | Diversiteit en inclusieNog steeds komen er veel meer mannelijke dan vrouwelijke experts aan het woord aan talkshowtafels. En dat terwijl de meeste omroepen toch echt een afspiegeling van de samenleving willen laten zien. Wat is het effect van deze ondervertegenwoordiging, en wat moet er gebeuren om de verhouding recht te trekken?
Volgens de laatste CBS-cijfers is de verhouding man-vrouw in Nederland nagenoeg gelijk: er zijn 99 mannen op elke 100 vrouwen. Janneke van Heugten zou graag zien dat die verhouding ook bij talkshows terug te zien is. Van Heugten is oprichter van mediaplatform Vaker In De Media (VIDM) en schrijver van het gelijknamige boek. Met haar werk probeert ze een brug te slaan tussen journalisten en (vrouwelijke) experts.
Voor haar boek bekeek Van Heugten vier weken lang de talkshows Humberto, Op1, Sophie & Jeroen en Vandaag Inside. De conclusie? Van alle talkshowgasten bij die programma’s is 34 procent vrouw. Het programma Sophie & Jeroen stak met 47 procent ver boven de andere talkshows uit. Bij Humberto lag het percentage vrouwelijke gasten op 22 procent en bij Vandaag Inside op 7 procent. Het totaal aantal vrouwen als tafelgast is bij het programma Op1 het vorige seizoen teruggezakt van 37 procent naar 29 procent.
Als mannen de talkshowtafel domineren, geldt dat ook voor hun visie. Dat is niet wenselijk als de helft van de mensen vrouw is
Nel Ruigrok, onderzoeker Erasmus Universiteit
Dat mannen de norm zijn aan talkshowtafels, blijkt ook uit een data-onderzoek van NRC uit oktober 2023. Journalist Ilse van Knegsel onderzocht met media-onderzoeker Nel Ruigrok (Erasmus Universiteit) de man-vrouwverhouding aan de talkshowtafel van Op1. Uit het onderzoek blijkt dat het afgelopen jaar 37,2 procent van de gasten vrouw was. Verder komt uit het onderzoek naar voren dat vrouwen bij publieke omroepen beter worden vertegenwoordigd dan bij commerciële zenders, en dat vrouwelijke talkshowgasten gemiddeld vier jaar jonger zijn dan mannelijke gasten.
Evenredig podium
Wat is het effect van deze ondervertegenwoordiging? Ruigrok: ‘Als mannen de talkshowtafel domineren, geldt dat ook voor hun visie. Dat is niet wenselijk als de helft van de mensen vrouw is.’ Van Knegsel van NRC benoemt in haar onderzoek dat ‘de ondervertegenwoordiging het stereotype levend houdt dat mannen de stem van de autoriteit zijn en vrouwen slechts ‘gewone’ burgers.’
Van Heugten zegt hierover: ‘Media bepalen voor een groot deel hoe wij naar onszelf, anderen en de wereld kijken. En hoe wij elkaar behandelen en welke keuzes we maken. Voor een gezonde democratie en het nemen van maatschappelijke beslissingen, is het belangrijk dat het perspectief van vrouwen een evenredig podium krijgt aan de talkshowtafels.’
Vaker onderbroken
Niet alleen de ondervertegenwoordiging van vrouwen aan talkshowtafels verdient volgens Ruigrok en Van Heugten meer aandacht, ook de onderwerpen waarover ze worden geïnterviewd, de vragen die ze krijgen, de rol waarin ze worden gevraagd (de dominante, autoritaire man naast de vrouw als gewone, huiselijke burger of slachtoffer) en de plek aan tafel (mannen krijgen veelal een prominentere plaats) moet anders.
Ook worden vrouwen volgens Ruigrok en Van Heugten vaker gevraagd naar hun privéleven (hoe combineer je die drukke baan met het gezinsleven), worden ze vaker onderbroken en krijgen ze minder spreektijd. Daarnaast worden vrouwen eerder op hun uiterlijk beoordeeld dan mannen en hebben vrouwen vaker te maken met intimidatie of bedreigingen na een tv-optreden waarin ze zich uitspreken.
Lief en dienend
Dat laatste geldt bijvoorbeeld voor historicus Beatrice de Graaf, vertelt zij in het boek van Van Heugten. Als ze vanuit haar expertise het nieuws duidt aan een talkshowtafel, krijgt ze daarna regelmatig intimiderende berichten. Rianne Letschert, bestuursvoorzitter van de Universiteit Maastricht, vertelde aan Van Heugten dat haar mailbox regelmatig volloopt met commentaar op haar uiterlijk na een media-optreden. ‘Ik ben bijvoorbeeld die mevrouw met dat gekke haar, maar ik zat daar toch niet om topmodel te zijn?’, citeert Van Heugten haar.
Als een man iets zegt, wordt het eerder als waarheid aangenomen dan wanneer een vrouw het zegt
Nel Ruigrok
‘Vrouwen moeten nog steeds lief, dienend en vooral niet uitgesproken zijn,’ vindt Van Heugten. ‘Een assertieve vrouw wordt vaak neergezet als een bitch, terwijl een assertieve man wordt geassocieerd met leiderschap. Hierdoor krijgen vrouwen in leidinggevende posities meer weerstand dan mannelijke collega’s.’ Dit onderstreept Ruigrok: ‘Er zijn andere verwachtingen van mannen dan vrouwen door de stereotypen. Vrouwen die zich krachtig opstellen, moeten zich dubbel zo hard bewijzen dan mannen. En als een man iets zegt, wordt het eerder als waarheid aangenomen dan wanneer een vrouw het zegt.’
Vrouwen moeten dus harder werken om op waarde te worden geschat, serieus te worden genomen en dezelfde beloning te krijgen. ‘Het stereotype framen van vrouwen en de oververtegenwoordiging van mannelijke experts aan talkshowtafels draagt niet bij aan het doorbreken van traditionele genderrollen en stereotypen. Door meer vrouwelijke rolmodellen te laten zien, kunnen we dit beeld doorbreken en zorgen we voor meer kansengelijkheid,’ vervolgt Van Heugten.
Vijver vol mannen
Het aandeel vrouwen op de televisie en in talkshows is de afgelopen jaren volgens het Commissariaat voor de Media wel licht toegenomen. Toch moet er volgens Van Heugten meer vaart in komen. ‘Niet alleen in het belang van gelijke kansen. Hoe meer vrouwen zichzelf kunnen identificeren met een expert op de tv, hoe meer zij het programma zullen consumeren. Een win-winsituatie dus.’
Waarom neemt het aantal vrouwelijke experts bij talkshows niet sneller toe? Van Heugten ziet verschillende oorzaken. ‘Er hijgt bijvoorbeeld een deadline in de nek van een journalist, waardoor er maar snel uit de vijver wordt gevist die oververtegenwoordigd is door mannelijke experts. Of de journalist ziet simpelweg het belang en de noodzaak van vrouwelijke experts niet in.’
Zelfvertrouwen
Volgens Ruigrok ligt de verantwoordelijkheid voor de ondervertegenwoordiging aan talkshowtafels ook bij vrouwen zelf. Zij zouden volgens haar minder voorzichtig of bescheiden mogen zijn als zij worden gevraagd voor een media-optreden. ‘Als een man ergens over heeft gelezen of nagedacht, denkt hij dat hij een expert is, terwijl een vrouw na jaren studie zich nog steeds afvraagt of ze wel genoeg kennis heeft. Ik erger me af en toe wild aan mannen die geen idee hebben en toch allerlei onzin de wereld ingooien.’
Het beeld dat vrouwen vaak nee zeggen tegen een media-optreden klopt niet. Wel zijn vrouwen zorgvuldiger
Janneke van Heugten, oprichter platform Vaker In De Media
Ook oud-talkshowredacteur Floor Doppen schreef twee jaar geleden in de Volkskrant dat vrouwen minder zelfvertrouwen hebben. Daardoor zouden er voor elke twijfelende vrouw wel tien minder capabele mannen zijn die wel als talkshowgast willen aanschuiven. Van Heugten is het hier niet mee eens. ‘We moeten af van het beeld dat vrouwen vaak nee zeggen tegen een media-optreden. Dat klopt niet. Wel zijn vrouwen zorgvuldiger. Zij zeggen vaak ja als ze een inhoudelijke bijdrage kunnen leveren, niet omdat hun echo is gestreeld.’
Kijkcijfers
Om meer vrouwen aan tafel te krijgen, moet de huidige werkwijze van redacties van tafel, vindt Ruigrok. ‘Redacties laten nu nog te vaak mannelijke experts aanschuiven die nou eenmaal op de contactenlijst staan en ‘ja’ zeggen, zodat het programma snel gevuld is. Dat is te makkelijk. Vooral omdat sommige van deze mannen veel praten, maar niets zeggen. Met een beetje meer tijd en geduld zijn er genoeg vrouwelijke experts te vinden. Zij zijn misschien minder bekend, maar inhoudelijk veel sterker. Dat komt uiteindelijk ten goede van de kijkcijfers.’
Van Heugten hoopt dat met de komst van de nieuwe lichting studenten journalistiek er een cultuuromslag op de redacties komt. ‘Zij zien het belang van meer vrouwen aan talkshowtafels vaak wel in, omdat ze intrinsiek veel meer bezig zijn met inclusie en diversiteit.’ Wel moeten huidige redacties ook volgens Van Heugten kritisch kijken naar hun werkwijze en -cultuur. ‘Anders zwemmen de nieuwe journalisten tegen de stroom in en zal het nog heel lang duren voor we een gelijke vertegenwoordiging zien.’
