Van nieuws naar onderzoeksjournalistiek: hoe transformeer je je redactie? 7 tips   

Nieuws | Onderzoeksjournalistiek

Voor een redactie die gewend is om nieuws te brengen, is de overstap naar onderzoeksjournalistiek wennen. Dat werd Steffan Konings de afgelopen jaren duidelijk. Als projectleider onderzoeksjournalistiek bij het Stimuleringsfonds sprak hij tientallen nieuwsorganisaties die met onderzoek begonnen. Uit hun ervaringen destilleert hij 7 tips voor journalisten en hoofdredacteuren.  

Lokale en regionale omroepen, dagbladen, huis-aan-huisbladen en hyperlocals: de afgelopen vier jaar leerden we bij het Stimuleringsfonds heel verschillende nieuwsorganisaties kennen. Die organisaties deelden de wens om zich te ontwikkelen in de onderzoeksjournalistiek. En ze hebben gemeen dat ze voornamelijk nieuws maken. Wat gebeurt er als je dan onderzoeksjournalistiek gaat bedrijven? Wat betekent dat voor de rol en het werk van de journalist? En welke begeleiding mag die van de hoofdredactie verwachten?  

1. Vertraag en neem de tijd 

Een nieuwsfabriek draait op volle toeren. Journalisten moeten snel werken en veel produceren. Als zij de switch naar onderzoeksjournalistiek maken, hebben ze in eerste instantie vaak het gevoel dat ze op hun handen moeten zitten.  

Dat is verwarrend. Want wat is je waarde als journalist als je een tijd niet publiceert? Kun je ook koffiedrinken met een bron zonder er meteen ‘iets van te maken’? Je moet vertragen, leren om uit te stellen. Daar is geduld en vertrouwen voor nodig. En de juiste support van de hoofdredactie. 

Het is essentieel dat de hoofdredactie haar journalisten voldoende ruimte en tijd geeft, en hen ervan verzekert dat het waardevol is dat zij dieper en langer graven. Dus ben je hoofdredacteur? Laat journalisten dan weten dat het oké is dat zij los van de nieuwsfabriek te werk gaan en minder vaak publiceren. Geef hen uitgebreid de tijd en laat hen het onderzoek niet bovenop ander werk doen. 

2. Kijk anders naar succes 

De definitie van succes is bij veel nieuwsorganisaties: veel productie en veel clicks. In dat klimaat is het niet de onderzoeksjournalistiek die zegeviert, want die kost meer tijd en het is niet altijd zeker of er een publicatie uit voortkomt. Wil je onderzoek doen, dan moet je er als media-organisatie  vrede mee hebben dat je output kleiner wordt. Met andere woorden: (een deel van) je redactie produceert en publiceert minder dan je voorheen gewend was. In een nieuwsorganisatie kan dit een worsteling zijn. Zeker als het management, de marketingafdeling of de zakelijke leiding aandringt op productiedoelen.  

Laat los hoe je bij het nieuws bepaalde wat een goed gelukte productie was

Bij het kweken van een onderzoekscultuur kun je er als hoofd- of eindredacteur niet omheen: je moet het begrip ‘succes’ herdefiniëren. Laat los hoe je bij het nieuws bepaalde wat een goed gelukte productie was. Kijk bijvoorbeeld naar engagement en maatschappelijke en politieke impact, of naar de mate waarin andere media jouw berichtgeving overnemen. Zo kun je de investering in onderzoek op waarde schatten (en voorkom je dat het altijd de kat-valt-uit-boom-video’s zijn die het winnen van het complexere verhaal).  

3. Overleg geregeld, en doe dat gestructureerd 

Dat onderzoeksjournalisten onafhankelijk van de nieuwsdruk moeten kunnen opereren, betekent niet dat ze helemaal op eigen houtje hun gang moeten kunnen gaan. Er is structuur, begeleiding en geregeld overleg nodig, al was het maar om te voorkomen dat een journalist de weg kwijtraakt in de enorme berg informatie die hij verzamelt.  

Werk daarom met pitches of hypotheses en laat ieder project voorafgaan door een vooronderzoek. Dat helpt je om tijdig vast te stellen of ergens echt een verhaal in zit.   

4. Haal het vak van dat voetstuk 

Maanden- of soms zelfs jarenlang in een dossier verdiept zijn, om daarna een grote misstand aan het licht te brengen. Dat is het klassieke beeld van onderzoeksjournalistiek. Het vakgebied heeft iets mystieks, en de beste onderzoeksjournalisten hebben een heldenstatus.  

Maar je stuit niet in je eerste week op een bonnetjesaffaire. Als je pas met onderzoeksjournalistiek begint, lonkt het gevaar om het vakgebied op een voetstuk te zetten. ‘Eerst maakte ik nieuws, nu moet ik een schandaal ontdekken en een Tegel winnen.’ Zulke gedachten kunnen verlammend werken. 

Je stuit niet in je eerste week op een bonnetjesaffaire

Begin daarom klein en definieer onderzoeksjournalistiek wat breder. Een onderzoek kan tegels lichten, maar het kan ook verkennend of vergelijkend zijn. Het kan zijn dat je op iets stuit waar je een half jaar in duikt, maar soms kan het ook een aantal dagen of weken in beslag nemen. Breng stapsgewijs verdieping aan in je nieuws, ontdek nieuwe onderzoeksmethoden en graaf langzaam dieper.  

5. Werk samen: onderzoeksteam en nieuwsteam 

Bij eerdere projecten valt op dat er soms een flinke afstand is tussen nieuws en onderzoek. De onderzoeksjournalisten werken in andere ritmes, in een hoek in een kamertje met gesloten luxaflex, terwijl de nieuwsjournalisten op een redactiezaal zitten. Beide diersoorten communiceren weinig met elkaar. 

Zonde, want ze kunnen veel van elkaar leren. Het nieuwsteam signaleert bijvoorbeeld dat een probleem structureel speelt en dus om onderzoek vraagt, en helpt de onderzoeksjournalisten door hun netwerk beschikbaar te stellen. Het onderzoeksteam kan de nieuwsmakers voeden met methodische kennis.  

Van beide vraagt samenwerken een open houding en wat inzet. Als onderzoeksteam doe je er verstandig aan om regelmatig updates te geven aan de rest van de redactie. Soms is er kinnesinne op een redactie – scheve gezichten naar dat clubje dat ‘alle tijd krijgt en nog steeds niet heeft geproduceerd.’ Onbekend maakt onbemind, dus zorg dat je elkaar kent.  

En voor onderzoeksjournalisten geldt: alleen is maar alleen – in je eentje werken maakt de individuele journalist kwetsbaar, en daarmee ook de organisatie: als diegene uitvalt, ben je nergens met het onderzoek.  

Door in duo’s of kleine groepjes te werken, voorkom je bovendien tunnelvisie. Samen sparren houdt iedereen scherp.   

6. Houd rekening met weerstand 

Met een kritische, onderzoekende houding haal je als journalist soms informatie boven tafel die anderen verborgen willen houden. Dat kan onprettige gevolgen hebben – denk aan intimidatie, of zelfs aan juridische stappen van de mensen over wie je schrijft. Het is belangrijk om stil te staan bij de weerstand die een verhaal kan oproepen. In het bijzonder als lokaal of regionaal medium, want daar is de afstand tussen journalist en onderwerp vaak letterlijk en figuurlijk korter. Je kunt de hoofdpersoon uit je verhaal zomaar op zaterdag op het voetbalveld tegenkomen.

Wend je tot collega’s, meer ervaren redacties en de NVJ, VVOJ of het Juridisch Loket. Idealiter is de hoofdredactie op de hoogte van wat er aan komt, gaat zij vóór de kwaliteit en betrouwbaarheid van het werk staan, houdt zij journalisten uit de wind en beschermt ze de onafhankelijkheid van het onderzoek en de organisatie.  Lees ook: Help: een juridisch conflict. Wat kun je dan doen als kleine onderzoeksredactie? 

7. Doe mee aan ons programma 

Nog steeds zin om onderzoek te gaan doen? Misschien is het programma van het Stimuleringsfonds dan iets voor jou. In het onderzoeksjournalistieke ontwikkelprogramma staat het kweken van een onderzoekscultuur centraal. Je krijgt budget om onderzoek te doen én om jouw redactie te scholen. Via learning on the job, intervisie, workshops en trainingen, doe je kennis op die voor jouw medium relevant is.  

Een aanvraag kun je indienen van 26 september tot en met 30 oktober. Meer weten? Mail naar onderzoeksjournalistiek@svdj.nl 

Foto: Alex King (Unsplash)

Nieuwsbrief

Ontvang ons laatste nieuws
Hidden
Dit veld is bedoeld voor validatiedoeleinden en moet niet worden gewijzigd.