Wobben kan makkelijker en sneller: LocalFocus ontwikkelde 'standaardwobs'

LocalFocus is bij veel journalisten vooral bekend vanwege zijn datavisualisatie-tools. Maar de redactie runt ook een volwaardige nieuwsdienst, waar onderzoeksjournalisten dagelijks speuren naar nieuwswaardige cijfers en regionale trends. De verhalen en data die daaruit voortvloeien, worden verspreid onder redacties die zich op de service abonneren – van de AD regio-edities tot Nu.nl.

Eigen Wob-systeem

Hoewel het CBS regelmatig als bron fungeert voor LocalFocusverhalen, wordt er vooral veel geput uit niet-openbare databases. Met een output van zo’n vijf dataverhalen per week zorgt dat voor een constante stroom van Wob-verzoeken. Geen wonder dus dat de redactie van LocalFocus de afgelopen jaren een eigen informeel ‘Wob-systeem’ heeft ontwikkeld.

Als je te veel vraagt, riskeer je dozen vol papier waar niet doorheen te komen is

Om een zo efficient mogelijk werkwijze te creeëren, ging het team allereerst te rade bij onderzoeksjournalist en Wob-expert Sjors van Beek, momenteel werkzaam bij de Limburger. Hij hielp met juridische kennis en tips over wat er te wobben valt, bij wie en hoe. Vooral dat laatste bleek cruciaal om een soort interne checklist te kunnen opstellen, zegt LocalFocus-datajournalist Priscilla Tienkamp.
‘We kijken nu kritisch naar elk verzoek dat we opstellen: vraag ik wel duidelijk naar de informatie die ik nodig heb? Beperk ik me niet onnodig? Maar ook: vraag ik niet te veel? In dat laatste geval riskeer je dozen vol papier waar niet doorheen te komen is, of een database met zoveel data dat hij bijna niet te doorzoeken valt.’

Lees ook: Hoe LocalFocus ook de Belgische nieuwswereld verovert

Goed onderzoek voorafgaand aan een Wob-verzoek is cruciaal, zegt Tienkamp. ‘Als je een database nog nooit hebt gezien omdat die niet openbaar is, weet je ook niet welke data erin staat. Wat je dan kunt doen is zoeken naar aanbestedingen voor het ontwikkelen van de database. Overheidsorganisaties maken die vaak openbaar. Daarin staat dan precies beschreven welke functionaliteit ze willen dat een database heeft. Ook zijn er soms online formulieren om data door te geven: dan kun je aan de input die ze vragen afleiden welke data er in een database wordt opgenomen.’

Landelijke trend, regionale verschillen

In het LocalFocus-kantoor dat de redactie deelt met Follow the Money in Amsterdam Noord is zichtbaar dat wobben nog steeds een grotendeels papieren aangelegenheid is. Tienkamp bladert door een dikke multomap vol correspondentie rondom Wob-verzoeken en bezwaarschriften. Hoewel wobben officieel ook digitaal mag, kan het in de praktijk gebeuren dat een rechter om papieren versies vraagt. Elk verzoek wordt bij LocalFocus dus digitaal bewaard, maar per post verzonden.
‘We zoeken altijd naar een landelijke trend met regionaal uit te splitsen cijfers,’ vertelt Tienkamp. ‘Op het moment dat we bijvoorbeeld een verzoek indienen bij het Centraal Justitieel Incasso Bureau, bedenken we: het zou goed zijn om te kunnen zien in welke gebieden de meeste of minste boetes worden uitgeschreven. Als het gaat om persoonsgegevens, voegen we een standaardregel toe, met het woord ‘subsidiair’ erin. Dan zeggen we: boetes graag uitgesplitst op adres, subsidiair op gemeente. Dat komt neer op ‘beter iets dan niets’. Als ze dan om gegronde redenen niet aan ons primaire verzoek kunnen of willen voldoen, dan vragen we om wat ze wel kunnen geven. Dat kan ons in later stadium een bezwaarprocedure besparen.’

Lees ook: Yordi Dam (LocalFocus): Programmeurs moeten onderdeel van de redactie worden

Herhaalrecept

Hoewel de standaardisering van Wob-verzoeken in de eerste plaats tijd bespaart, heeft LocalFocus ook een breder doel voor ogen: meer openbare data. In een aantal gevallen hebben herhaal-wobs er al toe geleid dat instanties de data in het vervolg op voorhand publiceren. Steeds vaker gebeurt dat door middel van API’s, waardoor de data niet pas achteraf, maar in real time beschikbaar is. ‘Dat scheelt iedereen uiteindelijk heel veel werk, maar is vooral ook goed voor transparantie en openbaarheid van bestuur,’ aldus Tienkamp. ‘Precies datgene waar de Wob ook voor is bedoeld.’
Wanneer een Wob-verzoek of openbare dataset interessante gegevens oplevert over een specifiek kalenderjaar, zet het LocalFocus team een reminder voor het jaar erna. Als de data nog steeds niet openbaar is, wordt het verzoek met aangepast jaartal opnieuw ingediend. Als het gaat om een openbare database, downloaden ze de nieuwe data om zo verschillen door de tijd te kunnen aantonen.
Na het vergelijken van data over te hard rijden binnen de bebouwde kom konden regioredacties in Limburg begin deze maand bijvoorbeeld melden dat het aantal boetes was afgenomen, terwijl het in Utrecht juist was toegenomen.
Foto door Samuel Zeller
Lees ook: Hoe burgers bij onderzoeksproject Brussels Papers journalisten leerden wobben